Cùng với việc chuẩn bị hoa quả, rim bánh, nếp thịt... cho ngày tết, việc lau chùi, đánh bóng, tân trang lư đèn hương án nơi bàn thờ gia tiên trong mỗi gia đình Việt Nam để đón năm mới thời xưa cũng khá kỳ công, thú vị.
Ở quê tôi, sau rằm tháng Chạp, nhà nào có bộ lư đèn bằng đồng hoặc bằng thau là rộn ràng đem ra chà rửa, lau chùi, sửa sang nhằm tạo mỹ quan nơi thờ phụng như một cách báo ơn quý bậc tổ tiên, ông bà phù hộ cho gia đình con cháu trong năm mới được mạnh khỏe, bình an, làm ăn phát đạt, thăng tiến.
Vào thập niên 50 của thế kỷ trước, nhà tôi nghèo nhưng bàn thờ gia tiên ngày xuân luôn trang trọng. Vậy nên sau khi mùa mưa dầm lê thê kết thúc, nắng vàng ló dạng phớt nhẹ theo ngọn gió lành phảng phất, thấp thoáng xuất hiện những cánh cò trắng nhấp nhô tìm mồi ở dãy ruộng vụ lúa đông xuân trước nhà cũng là lúc cha tôi tháo rời bộ lư đèn đồng thờ gia tộc đem ra đặt nơi hiên nhà cùng các vật dụng như rổ me chua giã sẵn, thúng tro, mủng trấu, ngù giẻ... có khi kèm theo bó lá dứa gội đầu. Lòng tôi rộn lên niềm vui tưởng như tết đang đến gần bên mình.
Cha đưa tất cả các thứ đồ đồng như đế đèn, chân, thân, mâm, đài sen đồng, lư trầm, nắp lư sư tử cùng các hoa quả điêu khắc, dụng cụ đặt phẩm vật thờ cúng bằng đồng vào thùng nước lớn ngâm với me cả ngày hôm trước. Cha bảo ngâm càng lâu càng dễ chà sáng bóng. Thời ấy, vùng ngoại ô hay nông thôn đâu có điện đài, máy móc, dầu thuốc chà đồng như bây giờ, việc tân trang lư đồng chỉ dựa vào đôi tay của cha và anh chị tôi cùng những vật liệu có sẵn nơi vùng quê. Mỗi người lấy từng vật trong thùng đã ngâm với me chua từ chiều bữa trước ra, trát tro trấu lên, lấy ngù giẻ quấn lá dứa hì hục chà xát, kỳ cọ liên tục sao cho tróc lớp ten đồng. Món đồ nào chưa được sáng láng, anh chị tôi nhúng lại vào thùng nước me rồi tiếp tục chà đi xát lại cho đến lúc chúng ửng màu vàng hồng bóng lên, thế là lấy nước rửa rồi đem phơi nắng trước sân. Khi những đồ vật đã khô, cha kiểm tra lại, nhất là các đường chỉ, hoa văn phải sáng ngời mới thôi. Mỗi đợt chà lư đèn, gương mặt anh chị tôi nhễ nhại mồ hôi dù những ngày gần tết khí hậu còn mát lạnh; có khi bàn tay bị trầy xước rướm máu nhưng ai cũng vui. Công việc này ở nhà tôi thường kéo dài vài ba ngày mới xong, tùy vào tình hình thời tiết và sự thấm mệt của người trong cuộc. Còn tôi, một thằng bé lên bảy, lên tám lúc ấy chỉ biết tung tăng chơi đùa thỏa thích, nhìn những món đồ thờ bóng dần, đẹp mắt là khoe với tụi bạn hàng xóm. Sau này tôi biết thêm là để tẩy rửa ten đồng, ở miền núi, hiếm me thì người ta dùng lá cây bứa, rất chua mọc nhiều ở rừng (lá bứa giống lá vông gói nem nhưng dày hơn); ở miền biển hay vùng đồng bằng có nơi dùng khế chua, chanh hoặc dấm...
Khi sắp xếp lại lư đèn, cha tôi thường bảo nếu đầy đủ bộ lệ “tam sơn, ngũ sự” càng hay, càng đẹp, đảm bảo “ngũ hành” (kim, mộc, thủy, hỏa, thổ) nơi bàn thờ gia tiên. Trong đó kim thể hiện “ngũ sự” (chỉ các vật kim loại như giàn lư đèn đồng); mộc thể hiện “tam sơn” (bằng gỗ cẩn xà cừ, có ba bậc, đặt trước và chính giữa bàn thờ); thủy chỉ nước hoặc rượu, trà cúng; hỏa là nhang, đèn; thổ chỉ độc bình, cỗ bồng, tộ, bát, tiềm, thố làm bằng gốm sứ đựng hoa quả, bánh mứt, nước cúng. Ngày tết, bàn thờ gia tiên có các phẩm vật, bộ “tam sơn, ngũ sự”, nhất là vẻ sáng loáng của lư đèn làm cho ngôi nhà thêm rực rỡ trong những ngày đầu năm mới.
Hồi chiến tranh khốc liệt, nhiều gia đình phải tản cư, phiêu dạt nhưng trong hành trang mang theo luôn có bộ lư đèn thờ tổ tiên như món gia bảo. Giờ đây với nhịp đời hối hả, điện khí hóa bao trùm lên cuộc sống, giúp những bộ lư đèn trên bàn thờ gia tiên các gia đình Việt Nam nhanh chóng sáng bừng suốt mùa tết. Giữa những đủ đầy nơi hương án trong đêm trừ tịch, trước di ảnh cha anh, tôi như còn thấy các đôi tay ấy vẫn miệt mài chà gội tạo giữ sắc xuân, lòng chợt bồi hồi thương nhớ một thời đã xa theo hương khói giao thừa.
TƯỜNG VĂN
