Ba tiếng “Dạ thưa thầy!” hay “Dạ thưa cô!” đã theo tôi từ những ngày đầu học lớp 1 trường làng cho đến khi tốt nghiệp THPT. Lúc nhỏ chỉ nghe thầy cô dạy bảo sao thì ghi nhớ và làm theo, sau khi lên cấp 2 và cấp 3 mới biết đó là khuôn phép nghi thức giáo dục bất di bất dịch trong nhà trường giữa học trò đối với thầy cô giáo.
Nhớ lại ngày học ở trường làng, là con nít nên trong lớp những chú nhóc học trò chúng tôi bất cứ việc gì xảy ra đều rộn ràng ríu ra ríu rít giơ tay xin đứng lên “Dạ thưa thầy, bạn H nhéo em”, “Dạ thư cô, chiều qua bạn N lấy vở em đi giấu”... sau khi thầy cô giáo gõ thước bảng lên bàn đánh ầm một tiếng, cả lớp mới trật tự im lặng để nghe giảng bài, nhưng thời gian yên lặng chưa được là bao thì lại rộn ràng giơ tay “Dạ thưa thầy!”, “Dạ thưa cô!”...
Bẵng một thời gian rất lâu sau khi tốt nghiệp cấp 3, vì hoàn cảnh gia đình mãi đến năm 36 tuổi tôi mới có dịp “cưa sừng làm sinh viên nghé” mài đũng quần trong không gian học đường ở Phú Yên và trong tôi cảm nhận rõ nét sự khác nhau giữa lớp học trò xưa và học trò nay trong nghi thức giao tiếp giữa trò với thầy cô giáo.
Ngày xưa dù là đứa trò còn ê a đánh vần con chữ hay những anh chị học lớp lớn hơn đâu có ai dám cãi lại thầy cô. Ấy vậy mà sau bao năm học chung với lớp trẻ có những sinh viên trong lớp ngồi tại chỗ trao đổi tay đôi với thầy cô đang đứng trên bục giảng. Thậm chí giọng điệu còn chuyển sang gay gắt khi tranh luận tính đúng sai của vấn đề môn học dù các thầy cô vẫn tỏ ra khá từ tốn và tuổi của các sinh viên so với thầy cô chỉ là lớp con cháu. Và suốt ba năm học, hầu như tôi thật hiếm hoi nghe được ba chữ “Dạ thưa thầy” hay “Dạ thưa cô”.
Có lần tôi cùng mấy đứa bạn xa quê ở Sài Gòn về chơi và rủ nhau uống cà phê ở TP Tuy Hòa, bất ngờ tôi gặp lại thầy N. Thầy nhận ngay ra tôi và tôi lật đật đứng dậy qua bàn thầy cúi đầu chào, nói “Dạ thưa thầy!”. Thầy nói rằng vẫn nhớ tôi ngay khi gặp lại cho dù ngày xưa thầy không phải là giáo viên chủ nhiệm và tôi xin phép mời thầy đến với nhóm bạn để tôi giới thiệu “Thầy N là thầy giáo dạy môn Địa lý của lớp tôi ở trường cấp 3 vừa học vừa làm Sơn Thành cách đây hơn 30 năm”.
Tôi nghĩ sự lễ phép đối với thầy cô giáo mỗi khi gặp lại của lứa học trò chúng tôi ngày xưa cho dù còn đi học hay đã trưởng thành không phải là để đãi bôi hay “ga lăng” với thầy cô của mình mà ngược lại bởi thế hệ của chúng tôi được thấm nhuần từ nhỏ sáu chữ “tiên học lễ, hậu học văn” nên chuyện gặp thầy cô của mình là đứng lên cúi đầu chào “Dạ thưa thầy”, “Dạ thưa cô”. Lời chào thân thương này đã ăn sâu và thành nếp, cho dù hiện giờ chúng tôi đã lên chức ông, chức bà và nhiều bạn cùng trang lứa đã thành danh trong xã hội.
Nhớ mãi đợt tôi thất hứa với thầy giáo chủ nhiệm ngày xưa ở trường cấp 3 vừa học vừa làm Sơn Thành về việc lên Sơn Thành để thăm gia đình thầy nhân dịp 20/11 và tết năm đó vợ chồng thầy đến chúc tết gia đình tôi, đầu tiên tôi cầm cái roi tre hai tay đưa cho thầy và khoanh tay nói “Dạ thưa thầy, em xin lỗi đã thất hứa việc lên thăm thầy ngày 20/11, để thầy và cô chờ...” thầy bèn quất tôi 2 roi vào mông trước sự ngạc nhiên của vợ thầy và vợ tôi nhưng riêng ánh mắt của thầy tôi lúc đó ngấn lệ và cười đôn hậu, với giọng xứ Nghệ “Rồi - thầy bỏ qua cho mi”.
Có nhiều người hiện nay so sánh khập khiễng: “Người Tây đâu cần phải dạ thưa, thời buổi hiện đại, quan hệ thầy trò cũng phải... hiện đại”. Riêng tôi, cảm nhận ba tiếng “Dạ thưa thầy!” hay “Dạ thưa cô!” là một nét văn hóa đẹp của người Việt trong cuộc sống và thể hiện sự kính trọng của người học trò đối với quý thầy cô giáo chúng ta.
HOÀNG HÀ THẾ
