Mười năm trước, tôi chưa đủ “tuổi” để cảm được cái rạo rực trong làn nắng ửng cuối tháng Chạp. Khi ấy, tết về trong ý niệm của tôi là khi mẹ băm khoảng đất nhỏ kế rìa sắn sau vườn, chuẩn bị trồng rau cho ba bữa tết.

Minh họa: HUY BÌNH

Tôi ngồi nhìn mẹ lui cui với khoảng đất chi chít cỏ lá gừng, cỏ mần trầu. Đám cỏ bò sát đất nên mẹ ngồi xổm, luồn lưỡi liềm dưới mặt lá, lạng sạch. Mỗi lần mẹ nhích người về phía trước, từng vạt cỏ nằm phơi mình phía sau. Mùi cỏ hăng hắc bay vào nhà giục tôi chạy ù ra vườn giũ cỏ giúp mẹ (thật ra, tôi chỉ xớ rớ lấy công, có cớ xin mẹ đi chợ tết). Nhà đóng cửa cả năm, cỏ mọc át hết đất trống nên mẹ thường phải dọn dẹp nhiều ngày, lớp đất thịt đỏ au mới lại lộ ra.

Tôi tưởng chẳng có mầm cây nào nhú lên được khỏi lớp đất toàn đá sạn như vậy. Mẹ làm tổ mất công. Thế mà mẹ vẫn hì hụi băm đất, nhặt từng viên sạn nhỏ, loáng cái những luống đất thẳng thớm hiện ra. Đỏ au. Nồng nàn.

Sáng hôm sau, tôi dụi mắt bước xuống giường thật sớm sau cái lay nhè nhẹ của mẹ. Đi chợ cùng mẹ ngày cuối năm luôn là niềm mong đợi khó cưỡng. Mẹ đèo tôi trên chiếc xe đạp cọc cạch. Hai bên đường, sắc vàng, sắc đỏ của cúc đại đóa, thược dược, lay ơn quyện trong sương sớm, lòa nhòa ẩn hiện. Mẹ dắt tay qua hàng bán hạt giống của bà Năm Thành. Trên sạp bày nhiều túi nhỏ đủ màu: đen, xanh, nâu sẫm nhưng tuyệt nhiên không có tên giống. Vậy mà mẹ vẫn chọn được hạt cải, xà lách, tần ô, é trắng... Trên đường về, mẹ còn tạt vào nhà bà Mười, bứng mấy bụi hành đã xin từ hôm trước.

Mẹ bắc ít nước lên bếp, phân tôi chụm lửa còn mình chạy đi cắt mấy miếng vải mỏng từ mớ quần áo không dùng đến nữa. Xong xuôi, mẹ cuộn hạt giống trong những miếng vải ấy, thả vào nồi nước âm ấm. Mẹ giải thích “Phải ủ hạt để chúng nhanh bám đất, không thì lũ kiến lại tha đi mất, bé chị không có rau ăn, lại khóc nhè”.

Như có hẹn trước, hai đêm sau, mẹ mở miệng những gói hạt khi chúng đâm những mầm yếu ớt ra khỏi lớp vải. Mẹ rải giống trên mặt đất đã tưới nước âm ẩm từ trước. Theo lời mẹ, ít bữa rau lên đều mới biết dày thưa, khi ấy mẹ cấy lại cho đều. Chiều mẹ còn mang giỏ thưa sang cô Tư xin ít rơm mục về phủ lên luống đất. Mẹ nhờ ba chặt thật nhiều lách cắm dày quanh luống để hạn chế sự phá hoại của bầy gà hàng xóm. Có mấy mét lưới cũ mẹ tận dụng giăng tứ phía. Thế mà mẹ vẫn chưa an tâm, trong lúc tôi đinh ninh nghĩ mình sẽ ung dung đợi ngày rau lớn thì mẹ cắt cử tôi đi… canh gà. Ban đầu tôi xụ mặt xuống vì nhiệm vụ nhạt nhẽo quá, nhưng ít ngày sau tôi bắt đầu “cắm trại” luôn ngoài vườn. Nhìn từng mầm non hé lá đón nắng và thử đoán tên loại rau chưa thành hình bỗng nhiên trở thành niềm vui của tôi.

Những ngày kế tiếp, mẹ bận rộn với đám rau. Nhổ chỗ nọ, dặm chỗ kia, tưới nước, tìm sâu. Cũng có lúc ba cằn nhằn mẹ vẽ chuyện, đã bận bịu làm xa cả năm, tết nhất không tranh thủ nghỉ ngơi. Nhưng khi trên mâm cơm ngày tết, ngoài thịt thà thừa mứa có đĩa rau sống ăn kèm thịt rộng mắm, ba ăn được cơm hẳn. Tiếng trồng rau ăn tết nhưng cũng có khi chưa chờ đến tết đã hết rau. Đó là khi mẹ mang cho cô Tư, bà Mười ăn lấy thảo. Mẹ cũng không tiếc cho chị em tôi thưởng thức cải non. Lần nào mẹ cũng phải gieo mấy lượt thì tết mới chính thức vào nhà. Cùng mai, quất, mứt gừng, lọ dưa món, thửa rau mẹ trồng làm nên ngày tết thêm đậm đà. Ba đi chúc tết về, thỉnh thoảng lại nhắc mẹ cắt thịt, hái rau cuốn bánh tráng. Chán các món phủ phê dầu mỡ, mẹ lại ra vườn tỉa ít tần ô, nấu chén canh, thế mà cả nhà húp xì xụp. Mẹ tập cho tôi ăn cải, rau thơm bên cạnh rau xà lách. Có lẽ vậy mà tôi ghiền luôn vị the the nồng nồng của rau cải, rau thơm tới tận bây giờ.

Mấy năm trở lại đây, mẹ ít đi làm xa nhưng không trồng rau nhiều như trước. Xưởng gạch chỗ mẹ làm chạy máy tới tận hai tư, hai lăm tháng Chạp. Mà cốt nhất là tại tôi đi học xa, bé út cũng học nhiều, có trồng rau cũng để đến già, tiếc lắm… Mẹ thường canh ngày xuống hạt lúc đủ mặt cả nhà để tôi cùng út thay nhau canh chừng lũ gà và tưới nước. Khi ấy, mùa xuân mới chính thức trở về…

PHẠM THỊ HẢI DƯƠNG