Xóm có năm ngôi nhà ở giữa đồng, nhà dì Út tôi ở phía sau cùng, cạnh mé hè có con mương thủy lợi. Chỗ xe gàu múc đất làm mương để lại con lạch sâu, dì trồng mấy bụi môn với chòm rau muống.

Cuộc sống của dì “nặng gánh nhà quê”. Ngày thường hết mùa trồng mía đến cấy dặm ruộng lúa, dì tranh thủ cắt cỏ cho bò. Năm hết tết đến, dì càng bận rộn hơn. Năm nào cũng vậy, gần tết tôi đến thăm dì. Xế, dì men theo bờ ruộng qua bên kia soi cắt giỏ cỏ mang về, quần ống xăn ống thả. Chiều bắc nồi cơm lên bếp, dì tranh thủ gọt đu đủ xắt lát phơi làm dưa món, có hôm làm rim, sên gừng. Dì bảo: “Không sắm sửa gì nhiều, chỉ đủ dọn ba bữa tết vậy mà không kịp, tết theo sát sau lưng”.

Cuối năm chộn rộn, ngồi làm rim mứt, trong đầu dì lại nhẩm tính trong nhà còn thiếu gì để sắm sửa thêm. Rồi dì sai đứa cháu ngoại ra quán bà Hai trước nhà mua miếng chà xoong, lạng bột ngọt, gói đường để tết có nêm.

Mới 25 tháng Chạp trong nhà dì đã bày ra không gian tết. Trong mùi bánh mứt thơm thơm, hàng vạn thọ trồng trước nhà nở hoa. Phía sau nhà, dây bầu, bí quấn quanh nọc rơm cũng nở hoa vàng, trái non trái già thòng xuống, ông dượng lấy ghế dựa để ở dưới, bắc đẩu vuông đặt lên trên rồi đứng lên với tay hái trái.

Hồi dì lấy chồng về đây cất nhà ở riêng, ngôi nhà của dìtranh không ra tranh, rạ không ra rạ. Ban đầu lợp tranh, rồi nắng mưa làm tranh mục nát lỗ chỗ, vợ chồng dì lận vào đó tấm lá mía. Ngoài mấy đám ruộng ở sát nhà, dì còn có mấy đám đất soi sát bờ sông trồng mía. Những năm đó về thăm dì, món đầu tiên dì đãi khách là múc chén đường đen ăn với đậu phộng. Từ đường đen “chế biến” ra đường cát hẩm, cho đường vào tấm vải mùng buộc chặt miệng rồi đè lên trên bao lúa ép chảy mật ra, đường trong tấm vải mùng có màu mỡ gà. Gần tết, dì đem đường cát hẩm ra sên gừng, rim me, rim bí chanh. Các loại rim mứt làm từ đường hẩm không sáng đẹp như rim mứt ở phố chợ nhưng đậm đà tình quê.

Mấy năm qua, ở quê không còn đường hẩm, dì làm rim mứt bằng đường cát trắng trong suốt nhưng mỗi lần dọn ra dì “chê” không phải màu rim mứt nhà quê. Tháng trước đi chợ thấy có người bán đường đen, giá bán cao gấp đôi đường cát trắng, dì vẫn ráng mua về. Tôi qua chơi, dì mau mắn múc nửa chén đường đen dọn ra bàn tròn, nói: “Trên 10 năm qua, vừa rồi đi chợ mua được mấy ký đường đen mừng húm, dì tính để dành nhưng thấy cháu qua dì “nhín” ít múc cho cháu ăn để nhớ lại mùi đường đen năm nào”.

Giữa tháng Chạp năm nay, dì bị sốt cao, nghe tin tôi đến thăm. Tuổi già sức khỏe giảm xuống thấy rõ; tôi lo bệnh nặng thế này, cuối năm nay chắc dì không sắm sửa tết được. Nhưng rồi như có phép màu đúng một tuần sau, dì xuất viện. Về nhà, dì ngồi trên hàng ba, tay run run gọt vỏ bí chanh làm rim mứt…

Dì sống ở đây qua 3 lớp nhà, ban đầu nhà tranh, sau đó cất cặp nhà xây. Khi xã làm mương nước sau nhà, có lạch nước chạy dọc bờ mương, dì trồng rau muống, nuôi bò lai. Cách nuôi bò lai vỗ béo mau có lãi. Dì cơi nới nhà trên, xây cao lên làm gác lửng. Ngày về nhà mới, dì về tính chở ngoại qua chơi nhưng tuổi già sức yếu ngoại không đi được, năm sau ngoại mất.

Hồi còn sống, ngoại thích ăn món dưa môn bỏ chua kho với cá ồ trụng. Từ ngày ngoại mất đến nay, gần tết dì ra sau hè cắt môn rồi ngồi tước từng tàu môn bỏ chua. Cúng tạ năm nào, ngoài thịt luộc, cơm canh, dì cũng đặt lên tủ thờ mấy chén dưa môn kho cá. Trước cúng sau ăn, ba ngày tết ăn thịt heo ớn, món dưa môn kho chung với cá ồ trụng hâm đi hâm lại thấm lửa, dọn ra ăn mặn mà đầu lưỡi…

MẠNH HOÀI NAM