Thủy điện Sông Ba Hạ, thủy điện cuối cùng trên bậc thang sông Ba, hai ngày qua bị lên án nặng nề nhất vì xả lũ thiếu phối hợp với kế hoạch của địa phương và xả với lưu lượng tăng dần lên mức rất lớn, khiến hàng loạt địa phương vùng hạ du ngập nặng. Nhưng nếu đổ hết tội hoặc quy tội chính gây ngập nặng hạ du cho thủy điện Sông Ba Hạ là chưa thỏa đáng, bởi lẽ thủy điện ở thấp nhất của sông Ba này chỉ là kẻ “giơ đầu chịu báng”.
Lỗi chính trong việc để hạ du sông Ba phải gánh chịu những thiệt hại nặng nề vào mùa mưa lũ vài năm gần đây cần phải được các ngành chức năng xác định, phân tích, đánh giá một cách đầy đủ, thấu đáo.
Trên hệ thống sông Ba, Bộ Công nghiệp trước kia (nay là Bộ Công Thương), đã quy hoạch xây dựng đến 9 thủy điện có công suất từ 12-240MW. Cho đến nay, đã có bốn dự án thủy điện hoàn thành, đi vào hoạt động là thủy điện Sông Hinh, công suất 70MW; thủy điện Sông Ba Hạ, công suất 220MW; thủy điện An Khê – Kanak, công suất 173MW và thủy điện Krông H’Năng, công suất 66MW. Theo quy hoạch, các thủy điện còn lại gồm Sông Ba Thượng (20MW), Dakrông (40MW), Ayun Thượng (46MW), Hchan (12MW), Hmun (15MW) cũng sẽ lần lượt được đầu tư với mục đích bổ sung lượng điện cần thiết cho điện lưới quốc gia.
Hệ thống thủy điện dày đặc như vậy khiến một vùng rất rộng lớn rừng núi bạt ngàn của Tây Nguyên dọc theo sông Ba bị lấy để làm hồ chứa cho các thủy điện. Như BáoTuổi Trẻ sáng 3/11 thông tin, để có 1MW điện, phải lấy của rừng 10ha. Từ ngàn đời nay, lũ tự nhiên đã có, nhưng chưa bao giờ hung hãn và dữ dội, đe dọa cuộc sống hàng triệu người dân hạ du như vài năm gần đây, khi các dự án thủy điện đi vào hoạt động. Sông miền Trung thường ngắn và dốc, do vậy lưu tốc rất lớn. Trước kia, nhờ có rừng ngăn, tốc độ lũ chậm hơn dù kéo dài. Còn giờ đây, dòng chảy được “khơi thông” để nước đưa về các hồ chứa thủy điện nhanh nhất trong thời gian ngắn nhất. Và khi hồ chứa đầy thì ưu tiên số một là phải bảo đảm an toàn cho đập, bởi nếu vỡ đập thì tai họa khôn lường. Muốn tránh khỏi điều đó thì phải xả lũ. Và đối tượng phải gánh chịu là vùng hạ du, nơi mà hàng triệu người dân cùng tài sản đang hiện hữu. Thật kinh khủng khi nghĩ chỉ trong một giây - một tích tắc - có tới hàng vạn khối nước ào xuống hạ du. Cộng với thời điểm triều cường, thường xảy ra vào ban đêm, lũ không lớn, không nguy hiểm mới là chuyện lạ!
Thật oái ăm, xây dựng nhiều thủy điện để đảm bảo cấp điện phục vụ nhân dân. Nhưng thực tế mấy năm qua khi nhiều thủy điện xây dựng ồ ạt trên các sông miền Trung, thì tình hình lũ lụt ngày càng nhiều, càng dữ tợn và sự thiệt hại quá đỗi to lớn với nguyên nhân chính là do thủy điện xả lũ! Có lẽ, các nhà quy hoạch xây dựng hệ thống thủy điện dày đặc trên bậc thang của một con sông, ở đây là sông Ba, chỉ nghĩ đến chuyện sản xuất ra điện, còn những nguy hại cho hạ du chưa được tính đến hoặc có tính cũng chưa lường hết hậu quả.
Vì vậy, vấn đề đặt ra là vừa phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình vận hành liên hồ các hồ chứa nước trên sông Ba theo Quyết định 1757 của Thủ tướng Chính phủ vừa mới ban hành, đồng thời cũng cần phải xem lại công tác quy hoạch hệ thống thủy điện trên con sông này. Đấy cũng là cách để không mắc thêm các sai lầm khi có ý định xây thêm nhiều thủy điện trên một con sông nào đó.
NGUYỄN QUỐC KHƯƠNG
