Hải Thượng Lãn Ông tên thật là Lê Hữu Trác, nguyên quán làng Văn Xá, xã Liêu Xá (Hưng Yên), sinh ngày 12 tháng 11 năm Giáp Thìn (1724), mất ngày rằm tháng Giêng năm Tân Hợi (1791).

Đại Y tôn Hải Thượng Lãn Ông

Trọn đời mình, vừa chữa bệnh vừa học tập, nghiên cứu, Đại Y tôn Hải Thượng Lãn Ông đã để lại cho nền y học cổ truyền Việt Nam một tài sản vô cùng quý giá. Đó là bộ sách Hải Thượng Lãn Ông y tông tâm lĩnh gồm 28 tập, 66 quyển, được xem là bộ “bách khoa toàn thư” của nền y học cổ truyền dân tộc Việt Nam. Nội dung bộ sách bao gồm: lý, pháp, phương, dược và biện pháp luận tự về nội khoa, phụ khoa, nhi khoa, nhãn khoa… Đặc biệt, Hải Thượng Lãn Ông chú trọng đến vấn đề vệ sinh phòng bệnh, nên ông đã soạn cuốn Vệ sinh yếu quyết. Để dễ phổ biến rộng rãi, nhân dân lao động dễ nhớ, dễ thuộc, ông chuyển thành Vệ sinh yếu quyết diễn ca.

Về vệ sinh cá nhân, Hải Thượng Lãn Ông lấy lao động, vận động thân thể, sống trong sạch, lành mạnh, lấy chính niệm thay tà niệm, coi đó là một nhân tố cần tăng cường sức khỏe:

…“Cần lao thân thể khang cường

Tinh thần vui khỏe, gân xương chuyển đều

…Cần nên tiết dục, thanh tâm

Giữ lòng liêm chính, chẳng ham hiền tài

Chẳng vì danh lợi đua đòi

Chẳng vì sắc đẹp đắm người hại thân…”

Để đề phòng bệnh tật, Hải Thượng Lãn Ông khuyên mọi người ăn uống điều độ, ăn sạch, uống sạch, ở sạch, giữa gìn môi trường sống trong sạch

… “Uống ăn điều độ cần thay

Thức ăn thanh đạm là bài thuốc tiên

Quả xanh, nước lã độc ghê

Ăn vào ỉa, mửa thường khi bất ngờ…”

Uống thì : … “Chớ dùng nước ruộng nước ao

Nước hồ, nước vũng, nước nào cũng dơ,

Chi bằng nước giếng, nước mưa…”

Hải Thượng Lãn Ông rất quan tâm đến vệ sinh môi trường nơi ở:

…“Làm nhà chỗ thoáng, chỗ cao

Tránh nơi dơ bẩn, ồn ào, âm u

…Trong nhà mở cửa thoáng hơi,

Dễ cho dưỡng khí, mặt trời lọt qua

Siêng năng quét cửa, quét nhà

Soi giường, giặt chiếu mới là vệ sinh”

Thật bất ngờ là từ thế kỷ 18, cụ tổ ngành Đông y đã cảnh báo về nguy bại của tình trạng nghiện thuốc lá và sinh đẻ nhiều con:

Thuốc lá: … “Hút vào uất hỏa, hôi mồm

Họng hô, phổi ráo, tích đờm sinh ho

Khí ho, huyết tụ chẳng ngờ

Ung thư, kết hạch nguy cơ có ngày”

Sinh đẻ thì: …“Đẻ nhiều huyết hại, khí hư

Dần dần thủy kiệt, từ từ sinh lao

Ốm đau lại phải nuôi con

Thêm phần lao lực chóng tàn ngày xuân…”

Bài viết này chỉ nêu mấy ví dụ, còn toàn bộ những điều khuyên của Hải Thượng Lãn Ông đề cập đến tất cả các nội dung về giáo dục sức khỏe cộng đồng mà ngành Y tế nước ta đã đề ra. Thế mới biết, một tâm hồn lớn, một nhân cách lớn, một trí tuệ siêu việt, mãi mãi trường tồn, cống hiến cho cuộc đời hôm nay và mai sau những giá trị cao quý không gì thay thế được.

BĂNG NGUYÊN