Mùa lạnh, thời tiết là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe con người, nhất là người già và trẻ em. Do thời tiết lạnh nên nhiều người tìm cách sưởi ấm, trong đó có những cách không an toàn, có thể gây thiệt hại về sức khỏe, tính mạng và tài sản.
Đầu tiên là ngộ độc carbon monoxide (CO). CO được sinh ra trong quá trình than củi bị đốt cháy, khi có oxy thì sẽ hình thành CO2 - một chất ít độc hơn, còn khi không có hay không đủ oxy thì CO sẽ hình thành nhiều hơn. Điều này lý giải các vụ ngộ độc khí CO thường xảy ra khi đốt than củi sưởi ấm trong buồng kín, không có không khí lưu thông. CO là chất khí không màu, không mùi và gắn kết mạnh mẽ với oxy. CO được hình thành chủ yếu do đốt cháy không hoàn toàn các nhiên liệu như gỗ, dầu, than đá, than củi, khí tự nhiên và propan. Nó được thải ra ngoài trời bằng động cơ đốt trong ô tô, xe tải và các phương tiện khác. CO cũng được sản xuất bởi các nhà máy công nghiệp. Trong nhà, các nguồn CO bao gồm dầu hỏa và lò sưởi khí không được lưu thông, ống khói và lò sưởi bị rò rỉ, chất thải từ lò nung và máy nước nóng cùng các nguồn đốt khác. Khi các thiết bị đốt trong nhà không được điều chỉnh chính xác, mức khí CO có thể tăng cao.
CO có đặc tính ái lực với hemoglobin của hồng cầu (Hb) rất mạnh, bình thường Hb làm nhiệm vụ gắn với oxy thành phức hợp HbO2. HbO2 được đưa đến tất cả tế bào của cơ thể và nhả oxy cho tế bào hoạt động. Hb sau khi nhả oxy sẽ gắn với CO2 là sản phẩm chuyển hóa của tế bào sinh ra thành phức hợp HbCO2. Phức hợp này sẽ theo tĩnh mạch về phổi. Tại đây HbCO2 nhả CO2 để thải CO2 ra ngoài qua hô hấp (thở ra). Hb tự do lại gắn oxy ở phổi khi hít vào và theo động mạch đưa đến tế bào khắp cơ thể. Quá trình này cứ lặp đi lặp lại để duy trì sự sống cho cơ thể. Tế bào của cơ thể nếu thiếu oxy sẽ bị chết trong vòng vài phút, như tế bào não sẽ chết nếu thiếu oxy từ 5-7 phút, các tế bào của các mô khác chết chậm hơn so với tế bào não. Vì vậy oxy cực kỳ quan trọng cho sự sống, thiếu oxy cơ thể người chỉ tồn tại không quá 10-15 phút. Khi trong không khí xuất hiện CO thì CO sẽ nhanh chóng chiếm lĩnh Hb của hồng cầu thành phức hợp HbCO; nhiều nghiên cứu cho thấy CO gắn với Hb của hồng cầu mạnh hơn 270-280 lần so với oxy. Oái ăm thay, phức hợp HbCO lại khá bền vững nên khó phân ly thành Hb tự do và CO, do đó lượng hồng cầu trong máu hầu như đã bị CO chiếm chỗ nên không có đủ Hb để tải oxy.
Khi hít phải CO, cơ thể sẽ bị ngộ độc CO, có thể có các triệu chứng: Chậm chạp, nhức đầu - dấu hiệu phổ biến nhất; yếu đuối, mệt mỏi; chóng mặt, buồn nôn; không tập trung; nôn; đau ngực; mất ý thức, đầu óc lẫn lộn; rối loạn hành vi; cảm giác khó chịu; gặp các vấn đề về mắt như nhìn mờ đi; khó thở; loạn nhịp tim; co thắt cơ, co giật; hôn mê. Tuy nhiên, các triệu chứng này xảy ra từ từ và khó nhận biết, nhất là khi ngủ hay đối với trẻ em.
Để đề phòng ngộ độc khí CO, nhất là vào mùa lạnh, mọi người, đặc biệt là các bà mẹ có con nhỏ, ở cữ cần lưu ý không dùng than củi đốt để sưởi, nếu phải dùng thì nên ở trong môi trường thông khí, đảm bảo đủ oxy.
Bỏng lửa cũng là tai nạn hay gặp vào mùa lạnh. Để chống lạnh, người ta hay đốt than, củi sưởi ấm và thường ngồi gần bếp, như vậy dễ bị bỏng do than củi bắn vào, hay áo quần bén lửa cháy. Những trường hợp bỏng thường gặp ở người già, trẻ em, hết sức nguy hiểm. Mặt khác, việc đốt than, củi sưởi ấm có nguy cơ gây hỏa hoạn, nhất là ở những nơi gần các vật dụng dễ cháy.
Để phòng tránh các tai nạn nói trên, mỗi người, mỗi gia đình cần hết sức lưu ý khi dùng than củi sưởi ấm cho người và gia súc.
BS NGUYỄN VINH QUANG
