Cho đến nay, chưa có một tổ chức quốc tế nào đưa ra định nghĩa đầy đủ về thực phẩm chức năng. Thuật ngữ “Thực phẩm chức năng”, mặc dù chưa có một định nghĩa thống nhất, nhưng được sử dụng rất rộng rãi ở nhiều nơi. Có nhiều cách phân loại thực phẩm chức năng, tùy theo bản chất, tác dụng hoặc nguồn gốc... Sau đây là cách phân loại theo bản chất cấu tạo và tác dụng của thực phẩm chức năng:

Một số loại thực phẩm chức năng thông dụng - Ảnh: Thu Thủy

NHÓM BỔ SUNG VITAMIN VÀ KHOÁNG CHẤT

Loại này rất phát triển ở Mỹ, Canada, các nước châu Âu, Nhật Bản… như việc bổ sung iốt vào muối ăn, sắt vào gia vị, vitamin A vào đường hạt, vitamin vào nước giải khát, sữa… Việc bổ sung này ở nhiều nước trở thành bắt buộc, được pháp luật hóa để giải quyết tình trạng “nạn đói tiềm ẩn” vì thiếu vi chất dinh dưỡng (thiếu iốt, thiếu vitamin A, thiếu sắt). Cụ thể như: Nước trái cây với các mùi khác nhau cung cấp nhu cầu vitamin C, vitamin E (caroten rất phát triển ở Anh). Sữa bột bổ sung acid Folic, vitamin, khoáng chất rất phát triển ở Mỹ, Anh, Nhật Bản, Hà Lan, Đức, Pháp, Ý, Brazil… Bổ sung iốt vào muối ăn và một số sản phẩm bánh kẹo được phát triển ở trên 100 nước. Bổ sung vitamin và khoáng chất  vào các loại nước tăng lực được phát triển mạnh mẽ ở Thái Lan, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc. Bổ sung DHA, EPA vào sữa, thức ăn cho trẻ…

NHÓM DẠNG VIÊN

Đây là nhóm phong phú và đa dạng nhất. Tùy theo nhà sản xuất, có các dạng viên nang, viên nén, viên sủi, chứa các hoạt chất sinh học, vitamin và khoáng chất. Cụ thể như viên C sủi, viên tăng lực, viên đề phòng loãng xương (có nhiều canxi), viên đề phòng thoái hoá khớp. Các loại thực phẩm chức năng chống ôxy hóa do các viên có chứa hoạt chất sinh học từ thảo dược… Thực phẩm chức năng chống ung thư, phòng ngừa, hỗ trợ điều trị các bệnh cao huyết áp, bệnh tim mạch, tiểu đường, rối loạn thần kinh và các chứng, bệnh mạn tính khác.

NHÓM “KHÔNG BÉO”, “KHÔNG ĐƯỜNG”, “GIẢM NĂNG LƯỢNG”

Hay gặp nhiều nhất trong nhóm trà thảo dược. Được sản xuất, chế biến để hỗ trợ giảm cân, giảm béo, phòng chống rối loạn một số chức năng sinh lý thần kinh, tiêu hoá, để tăng cường sức lực và sức đề kháng (Ví dụ: trà giảm béo, trà sâm…). Các loại thực phẩm này dành cho người muốn giảm cân, bệnh tiểu đường…

NHÓM CÁC LOẠI NƯỚC GIẢI KHÁT, TĂNG LỰC

Được sản xuất, chế biến để bổ sung năng lượng, vitamin, khoáng chất cho cơ thể khi vận động thể lực, thể dục thể thao…

NHÓM GIÀU CHẤT XƠ TIÊU HÓA

Chất xơ là các polysaccharide không phải là tinh bột, là bộ khung, giá đỡ của các mô, tế bào thực vật và có sức chống đỡ với các men tiêu hóa của người. Chất xơ có tác dụng làm nhuận tràng, tăng khối lượng phân do đó chống được táo bón, ngừa được ung thư đại tràng. Người ta theo dõi thấy, khối lượng phân nhỏ hơn 100g mỗi ngày dễ làm tăng nguy cơ ung thư đại tràng. Do đó, cần có khối lượng phân lớn hơn 132g mỗi ngày. Điều đó cần lượng chất xơ cần thiết là 17,9g/ngày. Ngoài ra chất xơ còn có vai trò đối với chuyển hoá cholesterol, phòng ngừa nguy cơ suy vành, sỏi mật, tăng cảm giác no, giảm bớt cảm giác đói, hỗ trợ việc giảm cân, giảm béo phì, hỗ trợ giảm đái đường.

Nhiều loại thực phẩm giàu chất xơ được sản xuất, chế biến như: Các loại nước xơ, viên xơ, kẹo xơ…

NHÓM TĂNG CƯỜNG CHỨC NĂNG ĐƯỜNG RUỘT

Bao gồm xơ tiêu hóa sinh học (probiotics) và tiền sinh học (prebiotics) đối với hệ vi khuẩn cộng sinh ruột già. Các vi khuẩn cộng sinh (Probiotics) là các vi khuẩn sống trong cơ thể, ảnh hưởng có lợi cho vật chủ nhờ cải thiện hệ vi khuẩn nội sinh. Các vi khuẩn này kích thích chức phận miễn dịch bảo vệ của cơ thể. Các thực phẩm chức năng loại này thường được chế biến từ các sản phẩm của sữa, tạo sự cân bằng vi sinh trong đường ruột. Ví dụ Lactobacillus casein là một loại vi khuẩn gram (+), không gây bệnh, sử dụng rộng rãi trong chế biến sữa. Vi khuẩn này có ích để đề phòng các dị ứng do IgE trung gian. Bifidobacteria có hoạt tính tăng cường miễn dịch và khả năng tạo phân bào cao. 

Các Prebiotics là các chất như Oligosaccharide ảnh hưởng tốt đến vi khuẩn ở ruột làm cân bằng môi trường vi sinh và cải thiện sức khoẻ. Các thực phẩm chức năng loại này cung cấp các thành phần thực phẩm không tiêu hoá, nó tác động có lợi cho cơ thể bằng cách kích thích sự tăng trưởng hay hoạt động của một số vi khuẩn đường ruột, nghĩa là tạo điều kiện cho vi khuẩn có lợi phát triển, giúp cải thiện sức khỏe.

Synbiotics do sự kết hợp Probiotics và Prebiotics tạo thành. Synbiotics kết hợp tác dụng của vi khuẩn mới và kích thích vi khuẩn của chính cơ thể.   

NHÓM ĐẶC BIỆT

Thức ăn cho phụ nữ có thai, cho người cao tuổi, cho trẻ ăn dặm. Thức ăn cho vận động viên, phi hành gia, thức ăn qua ống thông dạ dày. Thức ăn cho người có rối loạn chuyển hóa bẩm sinh người bị Phenylketonuri, Galactosemie… Thức ăn cho người đái đường, người cao huyết áp. Thức ăn thiên nhiên: Tỏi, trà xanh, các chất sinh học thực vật…

Bác sĩ ĐỖ LÊ HUY

Trung tâm Y tế dự phòng Phú Yên