Trong cơ thể người, tim là tạng quan trọng nhất, chỉ cần tim ngừng hoạt động là mọi cơ quan, bộ phận trong cơ thể thiếu oxy vì máu không đến được. Trong các bệnh lý, những bệnh lý dẫn đến tử vong nhanh nhất, khá phổ biến trong các bệnh gây tử vong cho con người đó là bệnh lý về tim mạch. Nhiều cái chết đột ngột, nhiều sự cố tim mạch xảy ra diễn biến nhanh, có khi chỉ vài chục phút, thậm chí chỉ vài phút, đã làm bệnh nhân tử vong. Những sự cố này y học gọi là đột quỵ (tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, ngừng tim đột ngột...). Điều đó cho thấy vai trò của tim hết sức quan trọng.
Ở người trưởng thành, tim có trọng lượng trên dưới 400g, nằm trong trung thất, hai bên là màng phổi và phổi, phía trước là xương ức và xương sườn, phía sau là thực quản và phía dưới là mặt trên cơ hoành. Tuy nhỏ so với các tạng khác nhưng tim đóng vai trò cực kỳ quan trọng cho cơ thể sống, đó là cung cấp máu giàu oxy đến tất cả các cơ quan trong cơ thể. Tim được nuôi dưỡng bởi động mạch vành phải và động mạch vành trái, hai động mạch này chia thành hệ thống nhiều mạch máu nhỏ nối với nhau thành mạng lưới để nuôi dưỡng cơ tim. Về thần kinh, ngoài thần kinh tự động của cơ tim, tim còn được chi phối bởi hệ thần kinh giao cảm và phó giao cảm xuất phát từ dây thần kinh X (dây thần kinh lang thang).
Mỗi ngày tim đập bình quân 100.000 lần (70 lần/phút) và tống một lượng máu lên đến 7.500 lít đi nuôi cơ thể (bình quân mỗi lần co bóp tim tống 70ml máu vào động mạch chủ); máu từ các tổ chức lại trở về tim qua hệ thống tĩnh mạch. Như vậy, máu từ tim mang nhiều oxy đưa đến tế bào cung cấp oxy cho tế bào. Tại đây, máu lại nhận các-bô-nic từ tế bào chuyển về tim và lên phế nang ở phổi để trao đổi oxy và khí các-bô-nic. Hệ thống động mạch, tĩnh mạch và mao mạch trong cơ thể con người có chiều dài xấp xỉ 100.000km, gấp 2,5 lần chu vi của trái đất (khoảng 40.000km). Công năng làm việc của tim quả là khủng khiếp! Với chức năng bơm và hút một lượng máu lớn, trên một quãng đường dài như thế cho thấy quả tim thật là kỳ diệu!
Chỉ cần tim ngừng đập trên 5 phút đã có nguy cơ chết não khó hồi phục, nếu kéo dài hơn thì lần lượt các cơ quan bộ phận khác thiếu oxy dẫn đến ngừng hoạt động và tử vong. Bệnh lý tim mạch bao gồm các bệnh lý của tim, của mạch máu và các bệnh lý này có thể là hậu quả của nhiều tổn thương tại cơ tim, tại các van tim, màng tim, thần kinh điều khiển hoạt động của tim. Cũng có khi nguyên nhân gây nên tổn thương tim dẫn đến hậu quả làm tăng nguy cơ bệnh lý về mạch máu và ngược lại.
Để có trái tim khỏe mạnh, mỗi người cần thực hiện tốt một số điều sau đây:
Ăn uống điều độ: Tùy theo lứa tuổi, tùy theo đặc điểm nghề nghiệp, chế độ ăn có khác nhau, nhưng nhìn chung chế độ ăn cần phải đầy đủ, cân đối, đảm bảo giàu chất xơ, cung cấp đủ năng lượng cũng như các vi chất dinh dưỡng cần thiết, ăn nhiều ngũ cốc, hạn chế mỡ động vật thay bằng dầu có nguồn gốc thực vật. Đặc biệt ăn nhiều rau, hoa quả để cung cấp các chất điện giải như kali, can xi... giúp cho tim hoạt động tốt.
Sinh hoạt, nghỉ ngơi hợp lý: Có chế độ sinh hoạt, nghỉ ngơi hợp lý, không thức quá khuya, ngủ đủ 7-8 giờ/ ngày giúp cho hệ thần kinh hoạt động tốt. Tránh lạm dụng các chất kích thính như rượu, bia, cà phê... vì những thứ này kích thích tim làm việc quá sức dễ dẫn đến suy tim.
Không làm việc quá sức: Bất kỳ cơ quan, bộ phận nào nếu làm việc quá mức sẽ dẫn đến giảm chức năng và suy, tim cũng vậy. Không để tim làm việc quá mức, tùy theo sức khỏe, nghề nghiệp để có lịch làm việc hợp lý, không nên gắng sức bởi vì gắng sức sẽ bắt tim tăng tần suất, tăng sức bóp nên dễ làm tim rơi vào tình trạng “trơ” hay “ngừng đột ngột”.
Có cuộc sống vui vẻ, thoải mái: Sống vui, thoải mái có tác dụng giảm stress, hơn nữa giúp não bộ tiết ra endorphin, cathecholamin... điều hòa hoạt động của tim, đồng thời tăng khả năng phòng chống bệnh tật cho cơ thể.
Thể dục, thể thao đều đặn: Thể dục thể thao đều đặn giúp cơ thể khỏe mạnh qua cơ chế tăng thông khí, tăng cung lượng tim, kích thích hệ thần kinh và tiêu tốn năng lượng bị thừa. Cần lưu ý tùy theo thể trạng và tình trạng sức khỏe của từng người để chọn môn thể dục hay thể thao và không nên tập quá mức.
Giữ cân nặng hợp lý tránh thừa cân béo phì: Bằng cách thực hiện tốt các khuyến cáo ở trên, tránh lối sống tĩnh tại, thường xuyên theo dõi cân nặng của cơ thể (đo chỉ số BMI) để điều chỉnh cân nặng hợp lý.
BS NGUYỄN VINH QUANG
Giám đốc Trung tâm TTGDSK Phú Yên
