- Anh hạnh phúc quá, cảm ơn em vì đã sinh cho anh bé Nhất Tâm, anh sợ Tâm ở lủi củi một mình tội, nhưng không dám nói em sinh thêm vì thấy mẹ con em bị kẻ thù ức hiếp, anh thương quá. Bây giờ Tâm có em, anh mừng lắm. Đừng giận anh Năm nghe Bảy, mẹ con em về Hòa Thắng, ở với ông bà ngoại, các cậu, các dì, vui vẻ nghe em.

- Dạ.

Cô Bảy đi về Hòa Thắng, lòng đồng chí Chín Cao bâng khuâng. Tội nghiệp vợ con anh quá Bảy ơi! Vì nhiệm vụ cách mạng, anh chưa làm gì được cho mẹ con em cả.

*         *

*

Với trọng trách được phân công, sau đại hội, Chín Cao về Tuy Hòa 1 ăn tết và bàn giao nhiệm vụ cho đồng chí Nguyễn Sáu Sang, Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy, Chính trị viên Huyện đội, quyền Bí thư Tuy Hòa 1 để về tỉnh nhận công tác. Sau khi trực tiếp kiểm tra tình hình Huyện ủy Tuy Hòa 2, nghe anh em Đảng bộ đánh giá về địch, về ta ở huyện Tuy Hòa 2, đồng chí Chín Cao rút kinh nghiệm trong thực tiễn. Đồng chí thấy trên thực tế Tuy Hòa 2 có nhiều điểm giống như Tuy Hòa 1, nhưng cũng có điểm khác nhau: Địa bàn Tuy Hòa có thị xã Tuy Hòa, núi bao bọc gần, gộp đá nhiều, nơi dung trú cán bộ, bộ đội tốt. Đồng chí Chín Cao báo cáo kinh nghiệm hoạt động mở ra ở huyện Tuy Hòa 1; phương pháp lãnh đạo đấu tranh chính trị, binh vận; đấu tranh vũ trang kết hợp từ thấp đến cao, từ lẻ tẻ đến đông người, cách vận động rút thanh niên, vận động lương thực, thực phẩm để các đồng chí ở Huyện ủy Tuy Hòa 2 nắm cụ thể… Không chỉ báo cáo với Huyện ủy Tuy Hòa 2, đồng chí còn cùng với các đồng chí ở Huyện ủy đi từng xã, nằm lại hầm bí mật ở đồng bằng để giúp anh em cơ sở về xây dựng cơ sở; tổ chức đảng viên hợp pháp trực tiếp lãnh đạo nhân dân, lãnh đạo đấu tranh chính trị, lãnh đạo binh vận. Qua các đợt kiểm tra của Tỉnh ủy, phong trào cách mạng ở Tuy Hòa 2 phát triển chậm, không hỗ trợ cho huyện Tuy Hòa 1 được. Đồng chí Chín Cao đề xuất với Ban Thường vụ Tỉnh ủy để đồng chí trực tiếp làm Bí thư mới có đủ điều kiện lãnh đạo trực tiếp với phương châm: “Miệng nói, tay làm” cùng anh em, chị em. Bởi theo đồng chí, nếu không trực tiếp làm thì rất khó khăn.

Ban Thường vụ Tỉnh ủy điều động đồng chí Võ Đông Thu (Mười Thu) về tỉnh làm Phó Chủ tịch Hội đồng chi viện tiền phương của tỉnh. Còn đồng chí Chín Cao, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, trực tiếp về làm Bí thư Huyện ủy Tuy Hòa 2. Nhiệm vụ đầu tiên khi về chỉ đạo ở Huyện ủy Tuy Hòa 2 là đồng chí rút thanh niên ra bổ sung lực lượng vũ trang huyện, các đội công tác, các xã để có người hoạt động. Nhiệm vụ này thực hiện bằng cách tổ chức phát động phong trào Thanh niên khởi nghĩa. Lâu nay đã có Huyện đoàn, Xã đoàn thanh niên với vài người tham gia. Nhưng phong trào đứng yên một chỗ vì không có cái gì mới lạ, hấp dẫn. Nắm bắt được tâm lý thanh niên ham thích cái mới, thích hình thức mạnh mẽ, vui tươi, nên đồng chí Chín Cao trực tiếp chỉ đạo xây dựng Đội Thanh niên khởi nghĩa do Huyện đoàn, Xã đoàn lãnh đạo, thanh niên tự động vào. Hình thức trang bị, vận động, sinh hoạt của thanh niên Tuy Hòa 2 lúc này có nhiều cái mới. Mỗi thanh niên có mang băng trên tay phải Thanh niên khởi nghĩa ăn mặc đồng phục, tổ chức như quân đội, có tiểu đội, trung đội, đại đội. Thanh niên khởi nghĩa sống tập thể, Huyện đoàn, Xã đoàn hướng Thanh niên khởi nghĩa vào các sinh hoạt lành mạnh, bổ ích như khơi dậy truyền thống yêu nước, ý chí quyết tâm chống giặc ngoại xâm, ca hát vui chơi. Ban ngày thanh niên ở căn cứ, ban đêm thanh niên xuống làng tổ chức văn nghệ.

Sau hơn ba tháng thành lập đã có hơn 100 thanh niên Tuy Hòa 2 thoát ly, xây dựng lực lượng Thanh niên khởi nghĩa. Lực lượng này được huấn luyện quân sự, trang bị vũ khí, gặp địch biết đánh địch, biết tuyên truyền, diễn thuyết nói chuyện cách mạng trước đông đảo quần chúng nhân dân. Sau khi có lực lượng thanh niên làm nòng cốt, Chín Cao cho xây dựng tổ chức lực lượng đấu tranh chính trị, binh vận thành trung đội, đại đội có huấn luyện, bồi dưỡng cơ sở hợp pháp làm nòng cốt trong các cuộc đấu tranh chính trị, binh vận, nhỏ lẻ và nâng dần lên. Lực lượng này phối hợp với lực lượng vũ trang tại chỗ, lực lượng đấu tranh chính trị của huyện Tuy Hòa 1 sang sông đến đường số 7, cùng lực lượng Tuy Hòa 2 kéo vào thị xã để cùng với cơ sở thị xã nổi dậy xuống đường phối hợp đấu tranh. Ngoài ra, Chín Cao còn chỉ đạo các lực lượng phối hợp với Tuy An bằng hình thức phối hợp giữa thành thị, nông thôn đưa đội quân chính trị Tuy An vào thị xã, đưa yêu sách đến tỉnh đường mỗi khi địch bắn pháo vào làng ở Tuy An. Sau một thời gian củng cố, lực lượng vũ tràn của huyện đã cùng với lực lượng vũ trang của tỉnh đánh thẳng vào Đông Bình, Đông Phước, Quy Hậu, Quy Khánh, xã Hòa Trị phá thế kìm kẹp của địch sát thị xã, tạo bàn đạp cho đội công tác thị xã hoạt động. Huyện ủy mở rộng vùng nông thôn, thị xã mở rộng địa bàn cán bộ, bộ đội đứng chân ở các xã Hòa Định, Hòa Quang, Hòa Kiến, động viên được nhiều lương thực, thực phẩm phục vụ kháng chiến. Huyện ủy còn có chủ trương mở cửa khẩu Phú Sen, Cẩm Thạch để nhân dân thị xã đưa lương thực, thực phẩm lên Phú Sen, Cẩm Thạch bán.

*        *

*

Cuối năm 1965, đồng chí Chín Cao nhận được tin ở Hòa Thắng, cô Bảy đã sinh thêm một bé gái - Bé Nhất Tâm đã có em gái. Khi nghe tin này, Chín Cao thầm tự hào về vợ và các con. Hết sức phấn khởi, anh thầm thì với cô Bảy:

Bảy ơi, anh mang ơn em suốt cuộc đời này. Em đã sinh hạ cho anh, cho dòng họ Nguyễn hai đứa con có gái, có trai. Anh rất muốn chạy về Hòa Thắng để chăm sóc cho em, cho con. Nhưng cuộc chiến đấu với kẻ thù đang ở giai đoạn hết sức quyết liệt. Em và con sống bình yên, vui khỏe là điều anh mong nhất.

Ngày bé Tuyết Liêm ra đời, cũng như anh Nhất Tâm, không có ba ở bên cạnh. Cả gia đình bị kẻ thù đưa lên xã để bọn ngụy quyền tra hỏi lai lịch của hai đứa trẻ. Ba má cô Bảy một mực:

Con dại cái mang, đi may đi vá ở dưới Tuy Hòa, không biết nghe ai xui khiến mà sanh con. Sanh con tui không hiểu được lòng dạ con mình, chuyện của nó các ông cứ hỏi nó.

Cô Bảy cương quyết:

Con tui sanh, tui nuôi, không việc gì tới các ông cả. Chồng tui tưởng đi hai năm rồi về, giờ đi hơn mười năm rồi chưa về, nên tui có con.

Kẻ thù còn bày đặt ép cô Bảy ly dị chồng. Cô Bảy khẳng khái:

Có chồng tui ở đây đâu mà nói chuyện ly dị, khi nào có chồng tui các ông nói, bây giờ không có ổng, ly dị mấy ông à?

Không làm gì được cô Bảy, kẻ thù bắt cậu, dì, ông ngoại, bà ngoại và cả cô Bảy luân phiên nhau vô tù, thay phiên nhau tới xã ngủ tập trung vì rất nhiều “tội”: nhà có đảng viên, có bộ đội tập kết, sinh con không khai ba. Vào tù ra tội, sống trong sự hằn học của kẻ thù, nhưng bên phía ngoại chấp nhận khổ cực để nuôi hai giọt máu của Chín Cao tôi khôn lớn.

Cuối năm 1965, vùng giải phóng của tỉnh Phú Yên bị kẻ thù quay trở lại đàn áp. Để gây áp lực với nhân dân, chúng dùng bọn “bình định nông thôn”, thường gọi là lính áo đen, đi đến từng gia đình kiểm tra, xem xét tình hình, phục vụ việc xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu, thực chất là đi dò la tin tức, dò la các hoạt động của ta để chống phá. Bọn cảnh sát áo trắng đi tới đi lui nghênh nganh. Bọn gián điệp, chỉ điểm thậm thà, thậm thụt từ đầu làng đến cuối làng. Bọn dân vệ lục soát từng nhà, bắt những người có liên quan tới cộng sản. Trước tình hình đó, nhiều quần chúng sợ bị trả thù rủ nhau đi tản cư. Có xã kéo nhau đi rất đông, cả xã chỉ còn lại ông bà già và phụ nữ có con nhỏ, làng xóm xơ xác, tan hoang, trống hơ, trống hoác.             

(Còn nữa)

                                                                 NGUYỄN DUY LUÂN

(Nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Phú Yên trong kháng chiến chống Mỹ)