Mặc cho kẻ thù hung hăng, ngày đêm lùng sục truy tìm tiêu diệt đảng viên cộng sản và đánh phá cơ sở cách mạng, phong trào xã Hòa Mỹ (huyện Tuy Hòa cũ, nay là huyện Tây Hòa), được gìn giữ liên tục và khôi phục khá mạnh trong những ngày đen tối nhất của cách mạng miền Nam.

Mỹ - ngụy càn quét, bắt bớ những người dân vô tội - Ảnh: Tư liệu

Nhiều đảng viên và cơ sở cách mạng không hề ngần ngại tổn thất hy sinh, dũng cảm nuôi giấu cán bộ, nhận bất cứ nhiệm vụ nào khi cách mạng yêu cầu với nhiều phương thức hoạt động mưu trí, độc đáo để che mắt sự lùng sục điên cuồng của kẻ thù, bảo vệ cách mạng, bảo vệ phong trào.

Phong trào được khôi phục mạnh mẽ đã tác động sâu sắc đến những cán bộ, đảng viên bị địch quản thúc, nhiều đồng chí tìm mọi cách trở về với tổ chức. Phong trào cũng tác động đến nhân dân, trước sự khủng bố khốc liệt của địch, người dân vẫn luôn hướng về Đảng, ngày càng có nhiều cơ sở được xây dựng.

Cơ sở cách mạng tại Hòa Mỹ đã tác động và tranh thủ cả một số ngụy quân ngụy quyền. Một số ủng hộ ta, một số thức tỉnh lương tâm hạn chế những hoạt động hung hăng chống phá cách mạng. Địch đánh hơi và ra sức truy lùng đồng chí Trần Quang Hiệu rất gắt gao. Bình tĩnh, mưu trí và dựa vào sự che chở của nhân dân Hòa Mỹ, đồng chí Trần Quang Hiệu thoát hiểm nhiều lần trong đường tơ kẽ tóc. Có lần đồng chí Hiệu và đồng chí Năm Giáo hẹn gặp nhau giữa ban ngày tại lò rèn của cụ Nguyễn Vụ tại thôn Phú Thuận để bàn công việc. Cụ Vụ bình tĩnh đưa hai đồng chí vào nhà, cảnh giới cẩn thận, xua tan mọi nghi ngờ của bọn chỉ điểm lui tới lò rèn.

Có lần, do sơ hở của cơ sở, công an mật vụ địch nghi ngờ đồng chí Hiệu thường lui tới nhà cơ sở Lê Văn Hiến ở Xuân Mỹ. Một đêm tháng Chạp năm 1955, địch bố trí dân vệ bao vây phục kích quanh nhà Lê Văn Hiến suốt đêm để đón bắt đồng chí Trần Quang Hiệu. May thay, đêm ấy đồng chí Hiệu nghỉ tại một cơ sở ở Phú Nhiêu và tính trước khi trời sáng sẽ trở về nhà đồng chí Lê Văn Hiến. Trên đường về nhà đồng chí Hiến, đồng chí Hiệu phát hiện dân vệ lục tục kéo ra. Đồng chí giả vờ tránh xuống ruộng đi ngoài. Địch nghi ngờ, chờ đợi lục soát khám xét. Đồng chí Hiệu buộc phải giáp mặt. Tên chỉ huy liếc ngang, liếc dọc rồi bảo: “Anh này giống ông Trần Quang Hiệu quá”. Đồng chí Hiệu bình tĩnh bảo với chúng là từ Hòa Đồng vào thăm mẹ vợ bị bệnh nặng. Chúng khám giỏ thấy có thuốc tây và hỏi giấy tờ tùy thân. Vừa bảo với chúng là ở Hòa Đồng vào, căn cước giả lại ghi quê quán ở Hòa Mỹ, đồng chí Hiệu vừa đưa tay vào túi lấy căn cước vừa quan sát tìm cách thoát hiểm. Đồng chí nhận ra một anh dân vệ là em ruột chị Phê (cơ sở của ta), vội lấy căn cước đưa cho anh ta, rồi móc thuốc mời bọn lính, kháo với chúng là ở Hòa Đồng đang lùng bắt ông Hiệu dữ lắm. Bọn địch thôi nghi ngờ, bỏ đi. Đồng chí Hiệu vội vàng trốn lên núi Lá. Tối về nhà đồng chí Hiến mới biết là tốp dân vệ ấy tối qua phục kích suốt đêm quanh nhà. Ngày 26/3/1956, địch bắt đồng chí Trần Quang Hiệu tại thôn Quảng Phú (xã Hòa Mỹ) trên đường về Hòa Tân họp Thường vụ Huyện ủy. Khi đồng chí Hiệu đến đây thì trời vừa tối, đồng chí cơ sở đi vắng, bọn lính ập đến hỏi giấy tờ và nghi ngờ là giấy giả, báo cho tên ác ôn Nguyễn Y Chi bắt đồng chí Hiệu đưa về trụ sở ngụy quyền xã Hòa Mỹ.

Nguyễn Y Chi hí hửng bắt được đồng chí Trần Quang Hiệu. Y tập trung nhân dân Hòa Mỹ và các xã Hòa Thịnh, Hòa Phong, Hòa Đồng đi chợ Phú Nhiêu nghe hắn tranh luận với Việt cộng về chính nghĩa quốc gia. Tên Nguyễn Y Chi và Nguyễn Ngọc Trạng, Chủ tịch Hội đồng hương chính xã Hòa Mỹ tổ chức chiến tranh tâm lý hòng lung lạc tinh thần nhân dân.

Tên Nguyễn Y Chi cao giọng khoác lác: “Thưa đồng bào, quốc gia bắt được ông Trần Quang Hiệu - một Việt cộng nằm vùng đầu sỏ nguy hiểm. Đây là tờ truyền đơn của Việt cộng nói xấu chính nghĩa quốc gia, tôi đọc và giải thích cho đồng bào nghe”. Sau khi xuyên tạc một hồi, tên Nguyễn Y Chi mời đồng chí Trần Quang Hiệu nói chuyện với bà con. Lợi dụng diễn đàn do địch tổ chức, đồng chí Trần Quang Hiệu vạch trần âm mưu của Mỹ - Diệm chia cắt đất nước lâu dài, vi phạm Hiệp định Giơ-ne-vơ, vạch trần trò hề bầu cử Quốc hội, giết hại trả thù dã man những người kháng chiến cũ. Đồng chí Hiệu kêu gọi nhân dân vững lòng tin vào thắng lợi cuối cùng của cách mạng. Bà con hả hê từng ý, từng lời của đồng chí Hiệu. Còn tên Nguyễn Y Chi mặt mày xám ngoét, hét lính đến kéo đồng chí Hiệu xuống đưa về tỉnh giam và đày đi Côn Đảo.

THÀNH NAM