Nhà khoa học Pháp gốc Thụy Sĩ đã “cho” vài con đường ở Việt Nam mượn tên, nhưng người đi đường chưa biết nhiều về ông. Không khó hiểu, bởi chính Yersin, hay “ông Năm” như cách người Việt gọi, một học trò xuất sắc của Pasteur, đã chọn cho mình cuộc đời trầm lặng.
Câu chuyện về bác sĩ kiêm nhà vi khuẩn học Alexandre Yersin, cống hiến của ông với y học cùng sự gắn bó kỳ lạ với đất nước Việt Nam xa xôi được kể lại qua cuốn tiểu thuyết tiểu sử Peste & Choléra của nhà văn Pháp Patrick Deville. NXB Trẻ đã mua bản quyền cuốn sách này, dự định sẽ xuất bản trong năm nay với tên Yersin, Dịch hạch & Dịch tả. Bản tiếng Việt do dịch giả Đặng Thế Linh (đang ở Pháp) dịch, với Hồ Thanh Vân hiệu đính.
Đầu tuần này, nhà văn Patrick Deville, người chuyên viết sách du ký về các nhân vật lớn của những năm 1860 (Yersin sinh năm 1863), đã đến Hà Nội và giao lưu với công chúng về cuốn sách ở Trung tâm Văn hóa Pháp. Cuốn Yersin, Dịch hạch & Dịch tả mở đầu bằng cảnh ông già Yersin vào lúc gần cuối đời, lên chuyến bay rời Paris để “về” Nha Trang, Việt Nam năm 1940, khi ông 77 tuổi. Kể từ đó ông không bao giờ trở lại nước Pháp nữa. Từ đó, cuốn sách lần ngược trở lại quãng đời của chàng sinh viên Alexandre Yersin và sau này khi ông trở thành bác sĩ.
Nhà bách khoa tránh xa danh tiếng
Cuốn sách của Deville đã đoạt giải Femina của Pháp năm 2012 và vào chung khảo giải Goncourt. Nhờ thành công này, nhà văn khẳng định, tên tuổi của nhà khoa học “từng bị lãng quên ở nước Pháp” sẽ lại được nhớ đến. Deville đã nghiên cứu nhiều tài liệu, thư từ của Yersin để tạo nên câu chuyện chân thực mà ông kể trong sách.
Sự tự tin của nhà văn là có lý. Giới thiệu cuốn sách này, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên nói với báo chí: “Tôi nghĩ không chỉ các thầy thuốc mới cần tìm đọc cuốn sách này mà mọi người Việt Nam cũng nên tìm đọc. Nhiều người trong chúng ta hàng ngày đi qua phố Yersin ở Hà Nội mà không biết ông là ai. Giới trẻ có thể học ở ông tinh thần bách khoa, tính hướng thiện và sống vì con người. Yersin đã từ chối Paris, kinh đô ánh sáng, do bản tính xa lánh phù hoa, xa lánh cả tình yêu và thậm chí là theo phái khổ hạnh”.
Từ Paris, năm 1891, Yersin đến Nha Trang khi nơi đây còn là một làng chài ven biển. Một cuộc “ở ẩn” thực sự. Ở đó, ông nuôi bò, trồng cây cao su, phong lan, ký ninh…, kiếm được rất nhiều tiền nhưng dành hết cho nghiên cứu khoa học và Viện Pasteur. Ông có xu hướng đi về những nơi hẻo lánh và sơ khai. Sau này, chính một Nha Trang đang phát triển cũng có lúc trở nên quá ồn ào đối với sở thích trầm lắng của ông.
Danh tiếng và giải thưởng với ông không phải là những thứ quan trọng. Thậm chí, khi tìm ra cách chữa bệnh dịch hạch (cống hiến quan trọng nhất đời ông), Yersin còn lấy tên người thầy là vị bác sĩ lừng danh Louis Pasteur để đặt cho loài vi khuẩn dịch hạch (Pasteurella). Về sau, để ghi nhớ công lao của ông, tên loài vi khuẩn này đã được đổi lại theo tên Yersin, là Yersinia.
Tình yêu: Mãi mãi là điều bí ẩn
Sinh thời, Yersin đã không lấy vợ sinh con mà (có lẽ) cống hiến toàn bộ cuộc đời cho khoa học.
Có tin đồn ông có con ở Việt Nam, nhà văn Deville nói là “có con là người bản xứ”, và Việt Nam chính là xứ sở mà Yersin gắn bó phần lớn cuộc đời mình, hơn hẳn những “xứ” khác mà ông từng đặt chân đến như Trung Quốc, Ấn Độ… Nhưng tin đồn đó, cũng như nhiều tin đồn khác về đời sống tình cảm của Yersin, chưa và có lẽ không bao giờ được xác nhận.
Với người nghiên cứu kỹ càng và khoa học về Yersin như Deville mà câu hỏi này còn khó trả lời, thì ít có khả năng một ai đó vô tình sẽ phát hiện ra những thông tin rõ ràng hơn về đời tư của nhân vật bí ẩn này.
Yersin có mối quan hệ tình cảm nào hay không, Deville đã không tìm ra thông tin này trong mọi thư từ, tài liệu mà ông đọc. Chỉ có một bức thư đề cập gián tiếp đến đời sống tình cảm của Yersin, nhưng không nói về một mối tình, mà chỉ cho biết ông rủ một người bạn tham gia cuộc gặp gỡ của hội độc thân.
(TTVH)
