Cứ đến năm Mão là người ta làm thơ, câu đối, kể chuyện con mèo. Điều mà nhiều người quan tâm là lịch sử loài mèo. Đó là con vật xuất hiện trên trái đất đã hơn 9 triệu năm. Lúc đầu nó là một loại thú nhỏ, kích thước bằng con mèo hiện nay. Loài thú này đã nhanh chóng phát triển khắp lục địa Á, Âu, Phi, Mỹ, chỉ trừ châu Úc. Nó tiến hóa thành 28 chủng loại mèo và thành cả những loài thú lớn ăn thịt như sư tử, hổ, báo… Ngày nay các nhà bác học cho rằng tổ tiên xa xưa của mèo là mèo đốm Lybia, có họ với mèo hoang ở châu Âu.
Con người quan tâm tới mèo kể từ khi biết trồng trọt bởi vì lũ chuột đổ xô đến ăn các kho thóc. Tuy nhiên người và mèo không sống hòa thuận với nhau ngay lập tức. Thời xưa, con người săn bắt mèo để lấy thịt ăn và lấy da làm quần áo. Chỉ khi nhận thấy mèo giỏi bắt chuột thì con người mới biết quý con mèo, đưa mèo hoang về nhà dạy dỗ và dần dà biến thành vật nuôi trong nhà cách đây chừng 5.000 năm.
Thần thoại Ai Cập ghi nhận rằng thần mặt trời Ra đã biến thành mèo để chiến đấu với thần Apop là chúa tể của các thế lực đen tối. Tuy nhiên, trước tiên mèo tượng trưng cho nữ thần Bastet được coi là người bảo trợ cho sự phì nhiêu và tình mẫu tử, đồng thời là nữ thần của sự sung sướng và vui chơi. Nữ thần được thể hiện bằng thân hình phụ nữ đầu mèo. Có lẽ từ sự thần thánh hóa này đã nảy sinh sự thán phục của con người bởi sự tinh khiết, sự quan tâm chăm sóc của mèo mẹ với mèo con. Ngoài ra, cặp mắt sáng rực trong đêm tối, cái khả năng biến, hiện mau lẹ, đi không một tiếng động đã gây ngạc nhiên pha lẫn sự sợ hãi. Cũng có thể mèo tạo nên sự kính trọng nhờ tính cách độc lập, yêu tự do của chúng. Mèo sống với người nhưng thích đi đâu tùy ý.
Hầu như mọi người dân Ai Cập đều nuôi mèo trong nhà, nó được chăm lo như là một sinh vật quý giá nhất. Những con mèo chết được tẩm dầu thơm và được ướp xác để cho hồn con mèo có thể trở lại thân xác được ướp. Xác ướp được quấn vào áo tang có màu sắc sặc sỡ, đặt vào quan tài bằng gỗ, đồng, thau hay vôi, rồi được chôn ở nghĩa trang riêng. Để mèo cảm thấy dễ chịu ở thế giới bên kia, người ta còn bỏ vào mộ nó các loại đồ chơi và thậm chí cả xác ướp của chuột. Thời đó, mèo được bảo vệ đặc biệt, nếu chẳng may người nào vô tình – chứ chưa nói đến cố ý – làm chết mèo là đã bị xử tử hình!
Ngược lại, ở châu Âu, một thời con mèo được coi là tượng trưng cho ma quỷ và bị ngược đãi.
Ngày nay mèo có mặt ở tất cả các nước và chiếm vị trí số một trong các con vật nuôi trong nhà ở nhiều nước công nghiệp phát triển.
Nhân dân ta ở miền Trung rất quý con mèo, gọi nó là “cô ông cọp” để con trẻ biết mèo là thủy tổ của chúa sơn lâm và nhắc nhở các cháu phải thương yêu, đối xử tử tế với con mèo, nếu đánh đập nó, ông cọp sẽ nổi giận và báo thù cho bà cô! Âu đó cũng là lời khuyên có lợi cho việc bảo vệ môi trường, giáo dục ý thức cho con trẻ đối với vật nuôi ở trong nhà. Dù là “cô ông cọp”, bản chất mèo rất hiền lành, khác hẳn cháu của nó là hổ.
Thành tích trừ chuột của mèo thì khỏi phải nói, hơn tất cả mọi cái bẫy chuột hiện đại nhất mà bạn có trong nhà. Còn cái tật hay ăn vụng của nó thì xấu, đáng chê trách nhưng cách phòng ngừa cũng dễ thôi, “chó treo mèo đậy” mà!
Biết bao con người có trí khôn vẫn “ăn vụng” nhất là ăn vụng của công mà ta dễ gì trị được. Cho nên trong dân gian có câu:
Mèo tha miếng thịt nhừ đòn
Hổ tha con lợn không sờn cái lông!
Đối xử với con mèo như vậy quả là bất công.
ĐẶNG MINH PHƯƠNG
