Ngày 27/3 âm lịch hàng năm, phiên chợ tình Khau Vai độc đáo ở Mèo Vạc (Hà Giang) được tổ chức, thu hút rất đông du khách khắp nơi về đây tìm hiểu những nét văn hóa của các dân tộc anh em ở miền đất cực Bắc của Tổ quốc.

Cô gái Lô Lô xinh đẹp đi chợ tình – Ảnh: HIẾU NGỌC

HUYỀN THOẠI NGÀY XƯA

Chuyện kể rằng, ngày xưa ở thôn Khau Vai, xã Khau Vai, huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang, có một gia đình nông dân người dân tộc Nùng rất nghèo, nhưng lại sinh được ba người con trai rất khôi ngô tuấn tú và giỏi giang nhất vùng. Cả ba người con đều khỏe như trâu rừng và chạy nhanh như hươu như hoẵng. Ngày ngày họ chăm chỉ cùng cha lên rừng đào củ mài để ăn và luôn giúp đỡ những người gặp khó khăn hoạn nạn. Vì những đức tính tốt ấy mà cả ba anh em được mọi người quý mến, được nhiều cô gái trong bản thầm yêu trộm nhớ. Trong số ba anh em, thì chàng Ba có thêm tài thổi sáo và hát rất hay.

Ngày ấy, ở nhà tộc trưởng làng người Giáy, có cô con gái út đẹp như bông hoa buổi sớm, người ta ví mắt nàng trong như dòng sông Nho Quế mùa xuân, môi đỏ như nụ đào mới nhú và da trắng như hoa lê. Nàng Út cũng được trời ban cho giọng hát trong như tiếng suối. Ngày ngày, nàng Út thường ra bờ suối thả hồn theo mây gió và gửi tiếng hát vào dòng suối. Dòng suối đem tiếng hát của nàng bay xa làm nhiều chàng trai trong bản say đắm. Nhưng nàng Út không hề để ý đến ai mà cô lại mê tiếng sáo của chàng Ba trong gia đình nghèo ấy. Khi tiếng sáo của chàng và tiếng hát của nàng quện vào nhau thì chim nghe thấy cũng phải ngừng hót, mối tình ấy cứ bùng cháy theo tiếng sáo và lời ca hát.

Vào ngày lễ hội Lồng Tồng, nàng Út hồi hộp đưa người yêu về giới thiệu với cha mẹ thì đã bị cha mẹ nàng lấy gạo trộn với muối đem ra cầu thang ném đuổi chàng, vì nhà chàng quá nghèo, lại khác dân tộc với nàng. Hai người không thể xa được nhau, họ dùng lời hát và tiếng sáo giãi bày tâm sự và hẹn nhau bỏ trốn lên một cái hang ở trên núi Khau Vai cùng sinh sống.

Nhưng không ngờ cuộc chạy trốn của họ lại càng làm cho mâu thuẫn giữa hai gia đình ngày một trầm trọng. Từ chỗ chỉ có xích mích giữa hai gia đình, dòng họ, dần dần đã dẫn đến xích mích giữa hai làng người Nùng và người Giáy. Từ trên núi cao nhìn xuống thấy cảnh tượng xô xát giữa hai làng, đôi trai gái rất đau lòng, họ đành phải gạt nước mắt chia tay nhau. Hai người hẹn ước cho dù không thành vợ thành chồng nhưng mỗi năm sẽ gặp lại nhau vào ngày 27/3 âm lịch. Thế là mỗi năm cứ đến ngày hẹn, chàng trai và cô gái lại lên ngọn núi đó gặp gỡ, giãi bày tâm sự…

Cứ như vậy cho đến một ngày kia khi dân làng biết chuyện, cảm phục tình yêu của đôi trai gái, người ta quyết định mở chợ tại ngọn núi- nơi đôi trai gái đã hẹn hò nhau. Chợ được mở ra, mỗi năm một lần làm nơi gặp gỡ cho những đôi trai gái vì nhiều nguyên nhân không lấy được nhau. Lâu dần, chợ tình còn là nơi để mọi người hò hẹn, yêu nhau.

Một góc chợ tình Khau Vai – Ảnh: HIẾU NGỌC

SỰ KIỆN VĂN HÓA DU LỊCH NGÀY NAY

“Chàng ơi xuống núi cùng em

Hãy mang theo ngựa và đi một mình

Em đây tuy chẳng còn xinh

Có ô che nắng, chợ tình phong lưu...”

Không biết tự bao giờ chợ tình “phong lưu” ấy- chợ tình Khau Vai,  là nơi hò hẹn không chỉ của con người vùng Mèo Vạc, mà nam nữ khắp các tỉnh lân cận đều lấy dịp này để tìm duyên.

Chính sự “nổi tiếng” của chợ tình Khau Vai đã biến nó thành một sự kiện văn hóa du lịch ở Hà Giang. Hàng năm đến ngày 27/3 âm lịch, rất đông du khách trong và ngoài nước về khám phá, tìm hiểu nét đẹp truyền thống văn hóa chợ tình, tìm hiểu văn hóa của các dân tộc Mèo Vạc sống gắn bó trên cao nguyên đá.

Chợ tình Khau Vai đã trở thành một địa chỉ du lịch văn hóa độc nhất vô nhị, trong thời kinh doanh du lịch. Dù ở vùng đi lại khó khăn, song cứ năm sau lại hơn năm trước, khách du lịch đổ về Khau Vai ngày càng đông, càng có nguy cơ phá vỡ tính chất và không gian văn hóa đặc trưng của chợ tình truyền thống.

Nhiều khách du lịch quốc tế đến đây theo các tour du lịch đặt trước và cả những khách du lịch tự do tìm đến bằng đủ loại phương tiện khác nhau đã tạo nên sự phục vụ du khách tự phát, làm cho chợ tình, từng là nơi hò hẹn của tình yêu nam nữ trở thành nơi có đủ các loại dịch vụ, hàng hóa du lịch. Và chợ tình Khau Vai dần trở nên “quá tải” với sự đông nghẹt của khách du lịch, còn nam nữ các dân tộc bản địa phải gặp gỡ nhau bên ngoài chợ.

Năm ngoái, khi chúng tôi có dịp đến đây, chợ tình Khau Vai được quảng bá là lễ hội và gắn liền với hội chợ thương mại, du lịch được tổ chức ở Mèo Vạc. Tham gia hội chợ ở trung tâm huyện Mèo Vạc có 120 gian hàng khắp nơi mang đến. Có cả những gian hàng của hai huyện: Na Pô, Phú Ninh, nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa cũng sang tham dự. Cả thị trấn Mèo Vạc, cả Khau Vai, Lũng Pù, Cán Chu Phìn và dọc Cao nguyên đá chật cứng khách du lịch. Trong đêm chợ tình, từ thị trấn Mèo Vạc về chợ Khau Vai, hàng trăm xe du lịch, mà chiếm ưu thế hơn cả vẫn là những chiếc Lands Cruiser chở du khách và quan chức nối đuôi nhau về Khau Vai, làm cho chợ tình thêm đông đúc và náo nhiệt.

Được biết, trước thực trạng trên, đã có những hội thảo khoa học, nhằm bảo tồn văn hóa chợ tình Khau Vai. Hy vọng rằng, nỗ lực của giới văn hóa và những người có trách nhiệm sẽ lưu giữ được nét đẹp truyền thống của chợ tình Khau Vai, cùng bản chất hồn nhiên, chất phác của đồng bào các dân tộc ở nơi đây.