Huế những ngày đầu đông se lạnh, trong ngôi nhà giản dị ở đường Phan Bội Châu, vợ chồng nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ - Hoàng Phủ Ngọc Tường bình dị sống, yên ả trong mối tình keo sơn. Nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ giờ tóc đã điểm bạc, đôi mắt có chút gì đó xa xăm hơn. Ông Hoàng Phủ Ngọc Tường bảo: “Bà ấy đang làm hoa cúc dại”. Nhà thơ muốn tìm về tuổi thơ.
Nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ
Lâm Thị Mỹ Dạ sinh ra và lớn lên bên bờ sông Kiến Giang thơ mộng, lại được tắm mình trong giọng hò khoan Lệ Thủy ngọt ngào, trong tình thương của người mẹ côi cút tảo tần, dễ rung động trước cái đẹp, dễ thông cảm, chia sẻ với nỗi đau của người khác. Những ai gặp Lâm Thị Mỹ Dạ lần đầu đều tưởng nhà thơ nữ này sống trong nhung lụa từ nhỏ bởi bà có nước da trắng hồng và rất đẹp. Hoàn toàn không phải vậy. Tuổi thơ của bà buồn đau, đầy nước mắt. Lâm Thị Mỹ Dạ thiếu vắng tình thương của cha và là cháu nội của đại địa chủ. Dù đi học hay đi chơi, cô bé Mỹ Dạ ngày ấy luôn bị trẻ con địa phương xa lánh, dè bỉu. Suốt ngày bà chỉ lui cui bên mẹ bán quán ở chợ Tuy Lộc (Quảng Bình). Mới 10 tuổi, Mỹ Dạ đã làm cả tập thơ 32 bài chép trong cuốn vở học trò, nói về nỗi buồn và những khát vọng. Thơ của bà, đến ngày nay đọc vẫn còn thấy nhức nhối: “Mẹ sinh em ngày này/ Mưa dột bầm mái tóc/ Gió tê buốt hai tay/ Mẹ không có cửa nhà / Em - đứa trẻ vắng cha/ Như mầm cây trên đá/ Biết khi nào nở hoa..”
Sau này, nhà thơ Hải Bằng đến thôn Tuy Lộc, phát hiện tài thơ của “cô bé Dạ” rồi nhờ nhà thơ Xuân Hoàng và nhà văn Trần Công Tấn đưa về cơ quan Hội Văn nghệ Quảng Bình. Từ đó Lâm Thị Mỹ Dạ sống với thơ bằng trái tim đầy thương tổn. Sau này, bà ra Bắc học Trường viết văn Nguyễn Du. Năm 1988, bà đi học ba tháng tại Học viện Gorki (Liên Xô cũ).
Giờ đây, chuẩn bị bước sang tuổi 60 nhưng Lâm Thị Mỹ Dạ vẫn trẻ trung: “Chợt thấy cầu vồng sà trước mặt/ Trăm loài hoa đẹp nói lời mơ/ Sáng nay thời tiết như mười bảy/ Tở mở lá cành ngơ ngác hương”. Nhà thơ tâm sự: “Tôi yêu quê. Tôi thương nhớ các con, nhìn chúng mà thấy thời con gái của mình đã tít tắp nơi nào… Rồi còn thiên nhiên nữa. Thiên nhiên đã dạy cho tôi rất nhiều điều”. Có phải vì thế mà bà bâng khuâng hỏi: “Sao sớm nay vườn xanh như cổ tích/ Cho ta thành cô bé lọ lem xưa?” Câu hỏi ấy cũng chính là lời cảm ơn chân thành của bà với thiên nhiên.
Lâm Thị Mỹ Dạ sáng tác ca khúc từ rất sớm. Nhà thơ sáng tác ca khúc không hiếm, nhưng nhà thơ nữ thì có một Lâm Thị Mỹ Dạ. Bà sáng tác từ những gì mình thấy và cảm bằng khả năng thiên phú. Bà nói: “Tôi chỉ học qua những ông thầy giáo làng rồi tự học theo sách. Năm 1976, tôi sáng tác được mấy bài, rụt rè đưa cho Trịnh Công Sơn xem, chờ hồi âm. Ông nói tôi làm được. Từ đó tin là mình làm được, nhưng vì khó khăn, tôi chẳng sáng tác bài nào nữa”. Mãi 30 năm sau, vào năm 2005, Lâm Thị Mỹ Dạ bất ngờ ngân lên một bài hát với giai điệu luyến nhớ cháy lòng. Đó là ca khúc Niệm khúc nhớ người, tưởng nhớ Trịnh Công Sơn, người nhạc sĩ tài ba đã khuất núi. Ca khúc này có mặt trong đêm giao lưu năm 2005, do nhạc sĩ Tôn Thất Lập phối khí và ca sĩ trẻ Đông Nghi trình bày.
Không được đào tạo bài bản, nhưng Lâm Thị Mỹ Dạ vẫn âm thầm sáng tác ca khúc. Bà có 12 bài hát, giai điệu sâu lắng, như chính con người bà. Lâm Thị Mỹ Dạ không thích ồn ào giữa đám đông. Sáng tác bài hát chỉ là một cách để giải tỏa tâm hồn mà có khi thơ không giúp được. Trong ca khúc, bà muốn trở về tuổi thơ. Đó là bài Tôi nhớ làng tôi với ca từ thật tươi trẻ: “Làng tôi biếc xanh ở phía chân trời/ Mùa hè trên sông tươi màu lúa mới/ Làng của tôi như một trái vàng, tỏa hương thơm trong hồn tôi khi xa vời…” Có lẽ thời thơ ấy luôn níu kéo, để lúc nào bà cũng da diết nhớ.
Một số văn nghệ sĩ ở Huế nói, nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ được trộn hai tâm hồn ở hai vùng đất, một ở Quảng Bình và một ở Huế. Tính cách dịu dàng của bà cũng ảnh hưởng bởi hai vùng đất, vì thế mà rất đỗi chân thành.
NGUYỄN VĂN HỌC
