Thượng Hải hiện là thành phố lớn hàng đầu của Trung Quốc và thế giới. Từng có biệt danh Nữ hoàng phương Đông hay Hòn ngọc phương Đông, Thượng Hải không chỉ là trung tâm kinh tế - tài chính mà còn là nơi lưu giữ nhiều di sản văn hóa cổ quý báu và đang xây dựng, phát triển nhiều loại hình văn học nghệ thuật, trong đó có Liên hoan Thơ quốc tế Thượng Hải (Shanghai International Poetry Festival) đầy ấn tượng, ngày càng thu hút sự quan tâm của các nhà thơ và người yêu thơ Trung Quốc lẫn quốc tế.

Thơ như một phương thức trao đổi văn hóa

Cách đây vừa tròn 470 năm, một bức tường thành được xây dựng vào năm 1553 đánh dấu thời điểm hình thành Thượng Hải. Từ xa xưa, vùng đất này còn có tên Thân Thành, với chữ Thân lấy tên theo Xuân Thân quân, tên thật Hoàng Yết, một trong Chiến Quốc tứ công tử nổi tiếng thời Chiến Quốc, là đại thần và anh hùng nước Sở vào thế kỷ III trước công nguyên. Xuân Thân quân cai quản cả vùng đất rộng lớn, trong đó có Thượng Hải, cho đào sông Tùng Giang, mà hạ lưu nay là sông Hoàng Phố.

Một thời Thượng Hải lại nằm ở trung tâm văn hóa lịch sử của nước Đông Ngô (222-280) nên còn lưu giữ một số di tích văn hóa tiêu biểu thời Tam Quốc. Đến thời nhà Tống (960-1279), Thượng Hải dần hình thành một hải cảng sầm uất, cho tới cuối thời vua Càn Long nhà Thanh, nó đã trở thành hải cảng lớn nhất Đông Á, thu hút đông đảo các đội thương thuyền từ khắp thế giới đến neo đậu buôn bán trao đổi mậu dịch. Bên cạnh kinh tế, Thượng Hải còn là nơi tiếp nhận, giao lưu nhiều luồng văn hóa Đông - Tây phong phú.

Vào năm 2016, nhân kỷ niệm 100 năm hình thành phong trào Thơ mới ở Trung Quốc, Liên hoan Thơ quốc tế Thượng Hải đầu tiên được tổ chức vào mùa thu tháng 8. Những người khởi xướng lễ hội mong muốn giới thiệu Thơ mới Trung Quốc ra thế giới và chào đón các nhà thơ tiêu biểu từ các nước đến tham dự, giao lưu như một phương thức trao đổi văn hóa. Từ đó đến nay, Liên hoan Thơ quốc tế Thượng Hải được tổ chức hằng năm, cả thời gian đại dịch COVID-19 cũng không tạm ngừng mà diễn ra dưới hình thức trực tuyến.

Bên cạnh các khách mời quốc tế thì các nhà thơ tiêu biểu khắp Trung Quốc cũng luân phiên được mời tham dự. Một ấn phẩm thơ đặc biệt bằng tiếng Trung và tiếng Anh được xuất bản. Ngoài hội thảo thơ, đọc thơ, ngâm thơ, giao lưu với bạn đọc, các đại biểu còn tham quan các di tích lịch sử văn hóa, cơ quan báo chí, xuất bản, thư viện, nhà lưu niệm danh nhân…

Chương trình chính thức diễn ra xuyên suốt 4 ngày với những hoạt động sôi nổi, phong phú. Người dân Thượng Hải mong đợi liên hoan thơ mùa thu hằng năm như một phần quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần.

Kể từ Liên hoan Thơ quốc tế Thượng Hải lần thứ II vào năm 2017, ban tổ chức còn trao Giải thưởng Golden Magnolia (Mộc Lan Vàng) cho một nhà thơ có thơ hay gửi về tham dự liên hoan qua một ban giám khảo tuyển chọn.

Nhà thơ đầu tiên được vinh danh giải thưởng này là Adonis, tên thật Ali Ahmad Said Esber, người Syria, được xem là một trong những nhà thơ Ả Rập hiện đại có ảnh hưởng lớn nhất và trong nhiều năm là ứng cử viên nặng ký cho Giải thưởng Nobel Văn chương.

Các nhà thơ quốc tế hội ngộ tại liên hoan thơ. Ảnh: P.T.H

“Thơ trong thời đại trí tuệ nhân tạo”

Cuối mùa thu năm 2023, Liên hoan Thơ quốc tế Thượng Hải lần thứ VIII với chủ đề “Thơ trong thời đại trí tuệ nhân tạo” diễn ra từ ngày 2-5/12. Khách mời liên hoan lần này đông nhất từ trước tới nay, với hơn 20 nhà thơ đến từ hơn 10 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó có nhà thơ Wole Soyinka người Nigeria từng đoạt Giải thưởng Nobel Văn chương năm 1986. Tôi là nhà thơ Việt Nam duy nhất được mời sang tham dự liên hoan thơ lần này.

Về hình thức tổ chức, chi phí đi lại, ăn ở đều do ban tổ chức liên hoan thơ tài trợ. Ngoài ra, mỗi khách mời quốc tế tham dự còn nhận được những món quà văn hóa ý nghĩa ở những nơi đăng cai tổ chức hội thảo, giao lưu với các nhà thơ như: Thư viện Thượng Hải, Thư viện quận Tĩnh An, Báo Ximin, Nhà xuất bản Sinan, Nhà lưu niệm Nhà văn Ba Kim…

Nhà thơ Wole Soyinka vinh dự được ban tổ chức trao Giải thưởng Golden Magnolia của liên hoan thơ lần này, mà theo đánh giá của ban giám khảo: “Với những bài thơ đặc biệt của mình, Wole Soyinka đã xây dựng một khu vườn thơ lớn và sâu sắc. Những bài thơ của ông, đầy những từ ngữ mạnh mẽ, thái độ chân thành, những suy nghĩ sâu sắc, những hình ảnh tuyệt vời và những ý tưởng hay thay đổi, truyền tải nỗi buồn và tình yêu của thế giới, và thể hiện sự theo đuổi sự thật, tầm nhìn về tương lai, khao khát hòa bình”.

Một trong những nội dung chính của liên hoan thơ lần này được chờ đợi là hội thảo “Thơ trong thời đại trí tuệ nhân tạo”. Tất cả các nhà thơ khách mời đều lần lượt phát biểu tham luận. Mỗi nhà thơ có cách trình bày khác nhau dưới những góc nhìn văn hóa, khoa học khác nhau nhưng tựu trung đều khẳng định tầm quan trọng của trí tuệ nhân tạo (AI) trong đời sống nhân loại và sự hỗ trợ về công cụ phục vụ cho văn học nghệ thuật và thi ca nói riêng.

Nhà thơ Zhao Lihong, Phó Chủ tịch Hiệp hội Nhà văn Thượng Hải, Chủ tịch Ủy ban Nghệ thuật Liên hoan Thơ quốc tế Thượng Hải phát biểu: “Trong kỷ nguyên công nghệ cao hiện nay, với sự phát triển nhanh chóng của AI, chúng ta phải chú ý đến cách AI và nhân văn hội tụ, khám phá cách AI sẽ hỗ trợ sáng tạo văn học và thơ ca, và xem xét lại mối quan hệ giữa loài người và AI”.

Ông còn nói thêm: “Chúng tôi cũng hy vọng sẽ kết nối thế giới với thơ ca, thể hiện đầy đủ sức sống và sự quyến rũ của văn hóa Trung Quốc”.

Trong phát biểu của mình, tôi nói rằng Việt Nam là đất nước giàu truyền thống văn học và thi ca. Giống như Trung Quốc và nhiều quốc gia khác, thơ trở thành món ăn tinh thần sâu rộng không thể thiếu trong đời sống người dân. AI đang mang lại nhiều lợi ích cho nhân loại.

Thế nhưng AI không thể thay thế được tâm hồn con người. Mà thơ là tiếng nói của tâm hồn. Vì vậy, AI chỉ có thể là công cụ giúp ích cho nhà thơ trong đời sống thường nhật, chứ không thể thay thế tiếng nói đặc sản riêng từ tâm hồn nhà thơ.

Thế giới đang xảy ra nhiều bất trắc và đầy tổn thương. Từ cuộc hội ngộ của Liên hoan Thơ quốc tế Thượng Hải lần thứ VIII, các nhà thơ trên khắp thế giới cần liên kết với nhau nhiều hơn, cất tiếng nói thi ca mạnh mẽ giúp xóa bỏ ngăn cách thù hận, con người sống với nhau hòa đồng hơn, nhân ái hơn, hạnh phúc hơn trong tình thương yêu tràn ngập giữa con người với con người và giữa con người với thiên nhiên.

Tất nhiên, AI sẽ hỗ trợ hành động thi ca nhân văn. Vượt qua mọi rào cản ngôn ngữ và chữ viết, thơ có một sức mạnh riêng biệt trong việc kết nối, tương tác, thúc đẩy vận mệnh chung của nhân loại hướng tới tương lai tốt đẹp trong kỷ nguyên AI và toàn cầu hóa. 

PHAN HOÀNG