Thuở ấy có một người con gái rất mong manh, đi qua những hàng cây long não lá li ti xanh mướt để đến Trường đại học Văn khoa ở Huế.
Nhiều ngày, nhiều tháng của thuở ấy, người con gái ấy vẫn đi qua dưới những vòm cây long não. Có rất nhiều mùa nắng và mùa mưa cũng theo qua. Những mùa nắng, ve râm ran mở ra khúc hát mùa hè trong lá. Mùa mưa Huế, người con gái ấy đi qua nhạt nhòa trong mưa giữa hai hàng cây long não mờ mịt... (Trịnh).
Người con gái rất Huế ấy cứ neo đậu trong tâm trí của những người yêu Trịnh mấy mươi năm qua. Diễm xưa, Diễm của những ngày xưa vang vang trong vùng ký ức hay trên từng giai điệu bằng những cảm xúc diễm lệ, trang đài, trong sáng và thơ nhất. Để giờ đây Diễm không còn của riêng Trịnh mà của tất cả những tâm hồn tinh tế, dễ ngân rung và biết yêu cái đẹp. Nàng bước vào khuôn nhạc ông với vị trí tinh khôi, trong trẻo, “ám ảnh” bền sâu và gần như chi phối mỹ cảm của ông khi viết về bóng hồng trong hầu hết nhạc phẩm sau này.
Theo nhà nghiên cứu Bửu Ý, người bạn thân thiết của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, khoảng năm 1962, gia đình Trịnh Công Sơn gặp khó khăn kinh tế; gian nhà lớn ở đường Phan Bội Châu phải sang cho người khác và thuê một căn hộ ở tầng một dãy lầu mới xây ở đầu cầu Phủ Cam, TP Huế. Diễm mỗi ngày qua cầu Phủ Cam, đi bộ dưới hàng long não trước tòa Tổng Giám mục Huế để đến trường. Nàng nào hay biết có chàng nhạc sĩ nghèo trên gác nhỏ luôn dõi theo “nghe lá thu mưa reo mòn gót nhỏ”. Nhan sắc hút hồn của Bích Diễm đã để lại niềm nhớ thương khắc khoải trong lòng chàng nhạc sĩ trẻ Trịnh Công Sơn khi đó.
Diễm xưa kể về mối tình đẹp nhưng dang dở trong thực có mơ, trong mơ có thực. Diễm mong manh đến thuần khiết như cơn mưa đầu mùa đã làm xao xuyến trái tim đa sầu, đa cảm của chàng nhạc sĩ nghèo họ Trịnh. Bài hát chất chứa nỗi niềm rất thật của người nghệ sĩ, vừa tiếc nuối vừa trách móc, yêu thương. Với những người mộ điệu, họ cảm nhận được trong Diễm xưa hình ảnh một chàng trai đang mòn mỏi ngóng chờ những bước chân âm thầm của một cô gái “chiều nay còn mưa sao em không lại”. Trách móc đấy nhưng vẫn trông ngóng mãi một bóng hình. Mối tình của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn với Bích Diễm được kể lại không khác gì “tình trong như đã, mặt ngoài còn e”. Diễm biết Trịnh Công Sơn yêu mình và trái tim cô nhiều khi cũng rung động, nhưng lúc ấy Diễm không thể vượt qua được sự nghiêm khắc của gia đình. Bàng bạc ởDiễm xưa là hình bóng người con gái gầy guộc mong manh, như sương như khói, bồng bềnh đó rồi tan biến đó, phảng phất buồn... Mà lạ thay cái buồn đầy trắc trở xuyên suốt nhạc phẩm không bi, không lụy mà trái lại đẹp một cách hư ảo.
Trịnh và Diễm, tình yêu trong mộng tưởng ấy mãi đánh động những trái tim bắt đầu biết rung động và cả những ai đã đi qua mọi cung bậc của tình yêu. Có chút gì đó thương cảm, xa xót, ngậm ngùi, để rồi sau này dẫu có bao nhiêu bóng hồng đi qua đời Trịnh thì Diễm mãi là một khoảng trống hoang hoải không ai có thể lấp đầy. Diễm là một bài thơ dang dở, một niềm nhớ da diết, một âm thanh không hồi đáp. Diễm đi vào trí nhớ người yêu Trịnh như một ẩn ngữ về tình yêu đẹp nhưng mãi day dứt, khó quên.
CAO VĨ NHÁNH
