Mẹ có khuôn mặt sắc sảo, đường nét rõ ràng nhưng toát lên vẻ đẹp giản dị, rất mực nông dân. Chắc tại làn da rám nắng và dáng người thấp đậm chứ không được mảnh mai, liễu yếu đào tơ. Lại thêm khả năng lao động như một lực điền. Tất tật những chuyện chặt cây, đánh tranh làm nhà, cày, sạ, cắt, phơi và trồng hoa màu, nuôi gia súc..., mẹ làm được hết. Đàn ông xứ này, không mấy người làm hơn mẹ con đâu! - cô Ba Xoan cứ lặp lại câu đó nếu câu chuyện có liên quan đến mẹ.

Minh họa: Internet

Khi biết rung động trước bạn khác giới, tôi bắt đầu nảy ý thắc mắc. Mẹ không má đỏ môi hồng, trong khi ba tôi mảnh khảnh, ăn nói từ tốn. Chưa kể sau khi cưới, ba phải mở lớp xóa mù chữ cho vợ. Khi biết chuyện, tôi đã hỏi: Sao hồi đó ba lại yêu mẹ? Hỏi ba nhưng mẹ trả lời. Tại hổng cô nào thèm ưng đứa mồ côi nên ổng mới lấy mẹ. Cô Ba Xoan mới là người thương của ổng.

* * *

Ba gần như không biết gì về gốc gác của mình. Không biết mặt cha mẹ đẻ, từ nhỏ sống với ông nội Ba - tôi gọi như vậy. Thành ra, nhà tôi chỉ có họ hàng là nội Ba và các con của ông. Nội Ba hiền nhưng các con ông thì không. Sau vụ mấy chú tranh giành miếng đất ông để lại, ba từ bỏ vì bảo mình không có quyền thừa hưởng.

Đó là lý do để ba tôi thuộc mẫu người vào trong phong nhã ra ngoài hào hoa, nhưng vẫn không lấy được vợ. Mới đầu tôi không tin. Nhưng ba lý giải, thời ấy người ta định kiến với những chàng trai không họ hàng gốc gác. Chẳng ai muốn gả con cho một đứa mồ côi. Và mẹ bảo, đó là lý do để hai trẻ mồ côi nên đôi.

Giờ thì tôi đã hiểu vì sao mối tình của ba với cô Ba Xoan lại tan tành theo mây khói.

Cô Ba đẹp! Người ta bảo đàn ông thường tìm phiên bản na ná như người yêu cũ để kết hôn nhưng ba tôi thì không. Mẹ như bản sao ngược của cô Ba vậy. Cô có khuôn mặt không sắc sảo nhưng có duyên. Khi nói về người yêu cũ của chồng, tôi thấy khoảng lặng bối rối trong mắt mẹ.

Ngày nhỏ, họ là học trò của cụ đồ Cẩn. Ba tôi chữ đẹp, học giỏi. Cô Ba nhạy cảm, sâu sắc, thích làm thơ. Cặp đôi đã bén duyên khi học xong những lớp đầu cấp. Nhưng tình đầu đã gặp phải sự phản đối quyết liệt của gia đình cô Ba.

Một lần, tôi to gan hỏi: Vậy hồi đó ba có yêu mẹ không mà cưới? Mẹ nói cũng chẳng biết nữa, hai trẻ mồ côi, gặp nhau trong khu tản cư, thấy hợp thì ưng. Hồi đó bom đạn, làm gì có chuyện tìm hiểu yêu đương như bây giờ. Tôi liều mạng hỏi thế mẹ có hạnh phúc không? Mẹ bảo đừng đòi hỏi cái chưa có hay chưa biết thì sẽ hạnh phúc. Tôi bâng quơ nói, không biết ba có còn thương cô Ba hông nhở? Sao tới giờ mà cổ chưa chịu lấy chồng? Mẹ nói tỉnh queo: Ổng còn thương hay không thì ổng biết chớ sao mình biết được. Còn sao cô Ba không lấy chồng thì bây đi mà hỏi cô ấy.

Như mẹ vậy mà hay. Trong tình huống này, xét về mặt nào đó, thà đừng biết còn hơn. Rồi mẹ bảo con gái đa sự, hỏi chi chuyện xa lắc xa lơ. Quả là chuyện xảy ra hồi tôi còn là giọt máu nằm dưới đầu ngón chân của ba nhưng bây giờ đã là cô gái mười lăm tuổi, đã biết rung động đầu đời rồi nên tò mò chuyện tình yêu chứ sao. Mà cũng tại mỗi lần thấy tôi và cô Ba cùng đi chăn bò cắt cỏ thì mấy người trong xóm cứ trêu, người yêu cũ của ba mày đấy. Ban đầu tôi cũng hơi ngại, người ta còn ngó tôi giống cô Ba hơn mẹ. Nhưng sau này, thấy cô bình thường và đối xử với tôi rất thân thương nên tôi cũng đáp lại bằng sự quý mến.

Đi chăn bò, tôi thường nhìn cô Ba. Cô thường vừa làm vừa hát. Có vẻ như cô có thể hòa giọng với mọi bài hát tiền chiến. Chưa bao giờ tôi nghe nổi một bản nhạc trữ tình, nhưng hôm đó cô đã khiến tôi chìm đắm trong khúc nhạc, thấy tâm hồn mình như một dòng suối mát.

Có lần tôi hỏi, cô Ba tôn thờ chủ nghĩa độc thân hay sao mà hổng lấy chồng? Cô lườm, chỉ có lũ trẻ mới có ý nghĩ sợ bị ràng buộc, thích sống độc thân thôi. Hay ho gì đâu kiếp đàn bà không chồng. Cô vẫn cứ thấy đàn bà không chồng như chiếc lược gãy răng, như cành liễu không rũ. Những lời này, theo một cách nào đó, nghe thật chua xót.

* * *

Tôi không đoán được tình cảm của mẹ. Với phụ nữ, tình yêu sẽ trở thành bi kịch khi phải ghen có địa chỉ. Thà người yêu cũ của chồng biệt tăm biệt dạng nơi nào đó, hoặc giả có kề bên thì người ta cũng phải có cặp có đôi. Chứ cái kiểu ngày ngày gặp nhau, cô ấy vẫn phòng không chiếc bóng thì trái tim phụ nữ yếu đuối dễ suy sụp.

Tôi chắc là mẹ bất an và cô đơn lắm khi phải chứng kiến cảnh nhà cô Ba Xoan khuynh gia bại sản, khi ba cùng những người khác trong xóm dựng cho cô căn nhà gỗ cách nhà tôi dăm nóc, khi ba đánh bò tới cày giúp đám đất trước thổ để cô trồng khoai. Chuyện khó tin nhưng là sự thật. Hồi đó tôi nghe mẹ ghẹo ba: Sau chừng ấy năm trời mà mắt vẫn nao nao khi thấy người cũ cười. Mẹ bản lĩnh thật. Nếu đổi tôi là mẹ, chắc tôi đã ghét cay ghét đắng người cũ của ba chứ có đâu mà trêu chọc. Xóm làng thường trêu, coi ráp chung một nhà chứ để ổng chạy đi chạy về lại cực. Mẹ cũng cười, nói tếu: Nếu ổng đủ sức thì tui để ổng vác. Mẹ nói vui cho xong chuyện, cho người ta đừng cà rỡn nữa chứ có lần tôi kêu phải đề phòng thì mẹ đanh mặt nói: Đừng xúc phạm người khác bằng những phỏng đoán không căn cứ của mình. Mẹ đã dọn dẹp những ý nghĩ của tôi, dẹp sạch.

Mẹ tôi tin ba và cô Xoan. Mẹ bảo, thân đàn bà như ớt, mẹ sao không biết ghen. Mỗi lần ba đến phụ cô Ba làm gì đó, mẹ đều ở nhà thắc thỏm và đêm ngủ thì mắt nhắm mắt mở. Như hiểu được nỗi niềm đó, đàn bà dễ đồng cảm với đàn bà lắm, lần nào xong việc cô Ba cũng gặp mẹ nói cảm ơn.

* * *

Và mẹ kể thêm, những năm đói khát, khi cả xóm lên rừng đào củ sung củ mài về ăn, mẹ và cô Ba luôn sát cánh, có gì cũng chia nhau. Rồi những năm phải cùng đi đào hào, đắp ụ tận trên đất đỏ, chị em đùm bọc nhau từng miếng ăn, tấm áo. Những năm hợp tác xã, hai người cùng nhau vào tận Vạn Giã sống. Nói chung, cô Ba với mẹ đã cùng nhau băng qua thăng trầm. Cô Ba Xoan, bằng tất cả hành động và lời nói, chưa bao giờ phát một tín hiệu gì để mẹ phải nghi ngờ.

Chính tôi là người đã chứng kiến một lần mẹ hái củi, lội sụp chân vào ổ ong đất. Khi tôi đứng khóc ré, khi những người bạn đồng hành khác còn sợ hãi đứng nhìn thì cô Ba đã xông vào, nhanh tay bẻ những nhánh cây to phủ lên người mẹ, cô cứ bẻ, cứ che, chia đôi những nọc độc của ong với mẹ.

Mãi sau này, sau khi tôi đủ lớn để chấp nhận mọi chuyện thì mạo muội hỏi cô Ba về mối tình đầu với ba. Cô nói đó là mối tình con nít, chỉ vậy chứ không hơn, người ta thêm tương ớt cho ly kỳ thôi. Sau này, sau khi ba đã lấy vợ, cô cũng có người yêu. Chú Thản cũng không môn đăng hộ đối nhưng lúc ấy cha mẹ cô đã mất nên không ai quản chuyện đó nữa. Chú ấy chỉ được mỗi khuôn mặt đẹp trai. Nhà nghèo, nói chuyện tẻ ngắt như cơm nguội. Cô Ba nói, tình yêu đến không cần nhiều lý do như khi người ta chia tay. Cô và chú gặp, yêu. Cho đến ngày sắp cưới, trong một lần vào rừng, chú Thản bị ong rượt, chạy ra tới bến sông, và chú đã lặn luôn dưới đó để trốn ong.

* * *

Kể tới đó, cô Ba rớm nước mắt. Nghe xong câu chuyện, tôi liền nghĩ về tình đầu mới tan vỡ của mình. Đúng là đã có lúc tôi nghĩ đó là mối tình khắc cốt ghi tâm nhưng giờ bình tâm lại thì chỉ là kỷ niệm. Tôi hỏi, mẹ con có biết chuyện này không thì cô nói chưa kể ai bao giờ.

Mẹ vẫn tin cho tới bây giờ, cô Ba Xoan vẫn không lấy chồng là vì còn thương ba...