Những năm bao cấp đời sống khó khăn, họa hoằn lắm một đứa học trò nghèo như tôi mới có tiền. Vậy nhưng thi thoảng cũng có. Ấy là lúc tôi theo lũ bạn chăn bò thu gom, bán được vài đồng phế liệu. Còn nữa, mỗi vụ gặt, sau khi cùng cả nhà dang nắng cháy da phỏng trán ngoài đồng sẽ được mẹ bán lúa, dúi cho vài chục đồng gọi là tiền công. Tất tật những đồng tiền ít oi kia tôi đầu tư hết vào sách.
Cách nhà tôi 5 cây số là một thị trấn nhỏ, nơi có hiệu sách duy nhất cả huyện. Mỗi lúc có tiền, tôi lại cọc cạch đạp xe hớn hở phi tới tận nơi. Tiêu chí chọn sách của tôi là xem độ dày với giá bìa trước khi tính tới nội dung. Sách văn học càng dày mà giá bìa càng rẻ, tức bỏ tiền ít nhất để đọc được chữ nhiều nhất là ưa. Nguyên nhân dễ hiểu thôi: đói sách quá mà! Tốn nhiều tiền để đi mua cuốn mỏng về đọc một lát hết vèo thì xót lắm! Còn nhớ với tiêu chí ấy, tôi đã từng rước về cuốn tiểu thuyết “Rừng U Minh” của Trần Hiếu Minh. Sách dày gần 900 trang mà giá chỉ mươi đồng bạc thời điểm năm 1976, rẻ đến bất ngờ…
Rẻ thì có rẻ, nhưng “khổ nạn” nhất của kinh doanh thời bao cấp là nạn đầu cơ, tuồn sách, tình trạng chợ đen. Ấy là chuyện khi lớn hơn tôi mới nhận ra: sách bày bán công khai, nằm lâu trên kệ nhà sách đa phần đều không hay. Những cuốn sách hay, sách của các tác gia đều đã ra sạp tư nhân từ lâu. Và đương nhiên sẽ đội giá lên gấp đôi gấp ba. Bằng chứng là khoảng năm 1983, tôi ghé vào hiệu sách trứ danh ấy thấy bày bản dịch cuốn tiểu thuyết “Trăm năm cô đơn” của Marquez (nhà văn Colombia, đạt giải Nobel năm 1982). Mừng quá, hỏi giá, cô bán hàng bảo: Chưa có giá! Chăm chăm mua cho được sách nên sáng hôm sau tôi lại ghé. Nhìn lên tủ thấy không còn sách, hỏi, cô trả lời tỉnh bơ: bán hết rồi. Cuốn sách ấy, sau này thằng bạn đại gia của tôi phải cắn răng ra chợ đen mua với giá gấp ba giá bìa. Tôi thì chỉ dám đọc ké bởi tiền đâu chơi sang cỡ ấy. Chưa hết, câu chuyện đầu cơ sách còn có pha ngoạn mục là với những danh tác, in nhiều tập sẽ bị tuồn đi bớt 1 tập (đầu hoặc cuối). Kết quả còn lại trên kệ nhà sách đều là những bộ sách thiếu. Giá rẻ thôi nhưng khách nào muốn có được cuốn thiếu lại phải ra ngoài chợ đen. Và giá cả chợ đen thì đương nhiên khỏi bàn…
May mà thời gian khó ấy cũng qua. Các thư viện cơ sở lần lượt mở, trang bị sách báo để phục vụ người đọc. Sách chưa nhiều nhưng có đọc đã là mừng. Vậy nên quỹ thời gian của tôi - trừ những khi học hành, lao động kiếm sống - phần còn lại dành hết cho việc đi thư viện. Sách bán ngoài thị trường được “cởi trói”, xuất bản in ấn cũng ngày càng phong phú.
Giờ thì sách hay tương đối dễ tìm. Khổ nỗi bây giờ mắt kém, quỹ thời gian lại hạn hẹp nên việc đọc vất vả hơn nhiều so với thời trai trẻ. Song với tôi, được đọc bất cứ cuốn sách nào mà tôi thích, đó là ước mơ cháy bỏng cả đời.
Y NGUYÊN
