Mấy hôm nay, sáng nào đứa con gái ở Sài Gòn và đứa con trai lập nghiệp ở phố núi Pleiku cũng gọi về. Một đứa đằng nam, một đứa đằng tây, không hẹn mà gặp: Tết ba má có khỏe không, chuẩn bị tết nhứt đến đâu, rồi cứ chuyện nôn nao về tết. Hôm trước là nói mùng 2 tết bọn con về, hôm nay lại nói bọn con rủ về trước tết vì năm ngoái dịch giã không về được, năm nay tụi con phải về sớm, con nhớ lắm, thèm cái mùi tết, nhớ cái không gian tết đậm tình quê mình. Lại còn mấy đứa cháu nội, cháu ngoại, nghe nói về quê ăn tết là tụi nó mừng nhảy cẫng lên, luôn miệng hỏi ba mẹ chừng nào, chừng nào về!

Năm ngoái tụi nó không về, đêm giao thừa các con gọi gần cháy máy, chuyện tết nhứt, chuyện COVID. Năm nay mình vẫn còn hơi lo dù đã tiêm phòng đầy đủ, nhưng lại có biến chủng mới, nó bảo không sao, bọn con đã 2 mũi rồi, thêm 5K kỹ lưỡng là ổn, ba má không phải lo.

Không biết những việc khác thì sao, chớ riêng cái vụ ăn tết, mấy đứa con giống mình y hệt. Có lẽ mình thừa hưởng cái hồn tết này từ làng mình, từ ông bà, cha mẹ, rồi lớn lên con cháu cũng quen nếp. Nhớ khi cha trồng hàng vạn thọ đầu sân, trồng chậu cúc, chậu thược dược trước nhà, là má cũng chuẩn bị lo mua sắm cái ăn, cái mặc đủ đầy cho cả nhà quần tụ vui vầy trong ba ngày tết. Cha thường nói đến hồn tết, với cha đó là tất cả sự cộng hưởng của trời đất, của tình người với thiên nhiên. Mùi tết tỏa ra khắp nẻo đường quê, với mùi thơm dậy mũi của bánh trái, cốm rim từ chái bếp nhà ai, là thoang thoảng mùi thơm của các rò rau, liếp cải, luống ngò mà vườn nhà nào cũng có, mùi ngai ngái của hàng bông vạn thọ, mùi dịu mát của hoa dại bìm bìm nở tím khắp các bờ rào… Cha nói với anh em mình hãy giữ lấy hồn tết, rồi anh em mình nhắc lại với các con cháu, hãy gìn giữ nét của tết xưa.

Những mùa tết qua, nhiều gia đình trẻ tổ chức du lịch đó đây thay vì ở nhà đón tết. Mình có lo xa quá không, khi sợ một ngày nào đó cả làng đóng cửa du lịch trong những ngày tết. Xã hội ngày càng phát triển, nhưng cổ xưa và văn minh chưa bao giờ đối nghịch với nhau mà luôn tương tác, bổ trợ, thì những đứa con ở xa về quê ăn tết là một cuộc hành hương về cội rễ, về nơi chôn nhau cắt rốn, đó là hiện hữu của sự văn minh. Mình vui, khi đến giờ này, các con của mình vẫn hướng nội, thích về quê ăn tết, sum họp với gia đình, với cha mẹ. Điều mình hài lòng nhất, tết là dịp để các cháu nội, ngoại gần gũi, gắn bó hơn trong sợi dây gia tộc, vốn đã có dấu hiệu lỏng lẻo. Mình càng vui hơn khi mọi người đã vượt qua mùa dịch về bên nhau làm ấm áp mùa xuân. Trong đó, hồn tết sẽ cho tất cả hy vọng và sự mạnh mẽ, cùng gắn kết các mối quan hệ và nụ cười luôn nở trên môi, tự tin vượt qua những khó khăn trong cuộc sống.

Mình cảm nhận, hồn tết là bản sắc văn hóa của mỗi gia đình, của mỗi xóm quê, mà mình thấy nó xuất hiện từ cái ngày giỗ tổ nghề may 12 tháng Chạp trở đi. Dù ở tuổi nào, ngày xưa ai cũng có một bộ đồ tết mới may trong thời gian này. Rồi đến 23 đưa ông Táo về trời, hồn tết càng rõ hơn, phảng phất trong buổi thăm viếng, tảo mộ, là lúc dọn dẹp, sửa sang nhà cửa để đón xuân, nó theo quang gánh má đi chợ, nó có trong làn khói thơm đặc trưng của nồi bánh tét, bánh chưng trong đêm giao thừa. Hồn tết lung linh trong ngày tết khói hương nghi ngút, trong mâm ngũ quả trên bàn thờ gia tiên, thấp thoáng trong bộ đồ mới người xông đất, đậm đặc trong lời chúc tết, trong bao lì xì mừng tuổi, mừng xuân, trong lúc hái lộc đầu năm, đi chùa cầu nguyện, chơi hội bài chòi… Hồn tết quấn quýt cả bầu trời xuân. Về quê ăn tết là đắm mình trong hồn cốt của tết xưa, là nhắc mình giữ lấy, vun đắp cho đầy chiều dài, chiều rộng, cho đậm chiều sâu như nó vốn có. Bài thơ của Trần Vạn Giã mới viết trong xuân này đã khắc họa thêm ý của mình: “Cuối tháng Chạp về quê ăn tết/ Thương đường làng in dấu tuổi thơ/ Ven sông hoa cúc vàng đang nở/ Có tiếng ai đang hát bài chòi/ Mẹ lui cui bên nồi bánh tét/ Khói bếp bay trong bóng nắng chiều… Dù một mai núi dời sông lở/ Vẫn suốt đời nhớ tết ở quê” (Trần Vạn Giã - Văn nghệ TP Hồ Chí Minh số xuân Nhâm Dần 2022).

Mình tin ký ức tết quê của người làng sẽ không bao giờ tan loãng. Làng quê là thành trì cuối cùng gìn giữ chút xưa để hồn tết mãi còn lưu dấu. Và những chuyến về quê ăn tết của những người con xa xứ sẽ mãi long lanh, ủ chín hồn tết phía quê nhà.

NSND CAO HỮU NHẠC