Chiến tranh ác liệt, dù khó khăn gian khổ, hiểm nguy song ở đâu, việc sáng tác âm nhạc đối với Vũ Trung Uyên đều cần thiết và tự nhiên như cơm ăn, nước uống, khí trời. Tất cả “vốn liếng” kiến thức nhà trường và tri thức âm nhạc tự tìm tòi đã luyện nên một tác giả viết ca khúc tân nhạc cách mạng duy nhất nơi chiến trường Phú Yên thời đánh Mỹ.

Ông Vũ Trung Uyên tại nhà riêng ở TP Nha Trang (tỉnh Khánh Hòa) - Ảnh: Y.LAN

Vũ Trung Uyên tên thật là Võ Văn Duật, sinh năm 1937 (tuổi Sửu) tại xã An Định (huyện Tuy An). Năm 1945, ông học tiểu học ở trường làng Định Trung. Nơi sân trường trước khi học tập, ông cùng bạn bè hát Tiến quân ca của nhạc sĩ Văn Cao khi chào cờ, và bài Hồ Chí Minh muôn năm để suy tôn Bác, được nghe ca khúc Lá quốc kỳ cùng một số bài ca cách mạng. Tiếng mandoline của thầy cô giáo ở trường đã nuôi dưỡng niềm đam mê âm nhạc trong tâm hồn tuổi thơ của cậu học trò nhỏ. Năm 1949, ông vào học Trường trung học Lương Văn Chánh. Đến những năm 1953, 1954, Vũ Trung Uyên vừa học nghề bắt mạch bốc thuốc để chữa bệnh, vừa tham gia du kích xã chống càn trong chiến dịch Át-lăng của thực dân Pháp, vừa tham gia phong trào văn nghệ địa phương. Lúc này ông còn được người anh con cậu ruột là nhạc sĩ Nhật Lai dạy cho hát, trong đó có mấy ca khúc mà giờ đây ở tuổi gần 80 ông vẫn còn thuộc nằm lòng như Hòa bình ca, Bài ca hòa bình… Trước khi tập kết ra Bắc, nhạc sĩ Nhật Lai đã tặng ông cây đàn guitar gỗ. Hồi ấy ở miền quê kháng chiến, cây đàn này là tài sản vô cùng quý giá. Đây như một sự trao truyền thêm chất men âm nhạc từ người bà con đi trước.

Trong thời gian rời Phú Yên lánh nạn vào Sài Gòn tránh địch săn lùng “tố cộng”, ông vừa học văn hóa, vừa mua sách âm nhạc về tự học, tự trau dồi nhạc lý, trong đó có cuốn Để sáng tác một bản nhạc phổ thông của nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ xuất bản 1958. Nhờ đó, ông đã sáng tác ca khúc đầu tay theo điệu rumba mang tên Nhớ nhung (1961). Về sau ông còn có nhạc phẩm Một chiều trăng được bạn bè tán thưởng.

Dòng nhạc phản chiến đã sớm tạo nên lực hút vô hình kéo Vũ Trung Uyên bứt khỏi Sài Gòn vào đầu xuân 1962 để quay về An Định, lên chiến khu tham gia kháng chiến. Tất cả “vốn liếng” kiến thức nhà trường và tri thức âm nhạc tự tìm tòi đã luyện nên một tác giả viết ca khúc tân nhạc cách mạng duy nhất nơi chiến trường Phú Yên thời đánh Mỹ.

Vũ Trung Uyên (bên phải) cùng các đồng chí Nguyễn Phùng, Trương Bá Sám ở đơn vị Y-17 tại căn cứ kháng chiến Phú Yên, xã Sơn Long, năm 1970 (ảnh do nhân vật cung cấp)

Chiến tranh ác liệt, dù khó khăn gian khổ, hiểm nguy song ở đâu, việc sáng tác âm nhạc đối với Vũ Trung Uyên đều cần thiết và tự nhiên như cơm ăn, nước uống, khí trời. Lúc phụ trách Huyện đoàn Tuy An, ông cho ra đời hai ca khúc: Câu chuyện con cù lần và Những bước chân đi (1963). Khi là học viên cán bộ Khu V, ông sáng tác bài Ta đi trên đường vinh quang (1964). Về làm chính trị viên Đoàn Văn công Tỉnh ủy Phú Yên, sau đó mấy tháng, anh Nguyễn Thế Linh - Trưởng đoàn hy sinh trên đường lưu diễn, Vũ Trung Uyên phải kiêm nhiệm luôn công tác trưởng đoàn, vừa tay súng, tay đàn, vừa chỉ huy sản xuất để có cái ăn cho đơn vị, vừa chỉ huy hoạt động biểu diễn cho bộ đội và đồng bào xem… Vậy mà chỉ vài năm, ông đã sáng tác một loạt ca khúc kịp thời phục vụ kháng chiến, phục vụ cách mạng như: Bài ca xuống đường, Tiến công và nổi dậy, Bài ca Đội nữ pháo binh Phú Yên, Sông núi đẹp mùa hoa dũng sĩ, Hát mừng đơn vị 202, Đẹp vô cùng anh giải phóng quân… Để phục vụ chiến dịch tổng tiến công xuân Mậu Thân (1968), ông đã viết ca khúc hùng tráng Đường về Nhạn Tháp vào đầu năm 1968 trên nền nhạc 2/4, trong đó đoạn kết như một lời hịch đầy lạc quan tin tưởng:

“Đi đi lên sức mạnh dời non, trai gái trẻ già một lòng

Đi đi lên, đây là thời cơ muôn thuở của chúng ta hằng mong

Trời bừng ánh rạng đông, cách mạng ắt thành công”.

Vũ Trung Uyên còn sáng tác nhiều thể loại khác nhằm kịp thời phục vụ các chiến dịch như: kịch dân ca bài chòi Tấm ảnh đánh rơi, kịch nói Đả kích Thiệu - Kỳ, tiểu phẩm hài Ba râu háp và các vở ca kịch bài chòi: Đêm hành quân thương về quê mẹ, Gương hy sinh anh dũng Lê Văn Liêu… cùng nhiều tác phẩm thơ ca. Những ca khúc cách mạng phục vụ chiến trường đã tạo dấu ấn đậm nét của Vũ Trung Uyên trong thời kỳ chống Mỹ, cứu nước trên đất Phú Yên.

Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, thống nhất đất nước, ông còn viết phần lời cho nhiều ca khúc của nhạc sĩ Bằng Linh ở Phòng Văn nghệ Đài Phát thanh Phú Khánh. Thơ Vũ Trung Uyên giàu nhạc điệu nên nhạc sĩ Văn Chừng đã phổ bài thơ cùng tên thành ca khúc Cây Kơtem. Đặc biệt, ở bài hát Tiếng hò trên đồng lúa Tuy Hòa, ông đã sáng tác toàn bộ lời ca và viết phần nhạc dạo mở đầu tạo cảm hứng để nhạc sĩ Hoàng Thơ Huy hoàn chỉnh tác phẩm có tiếng vang này. 

NGUYỄN TƯỜNG VĂN