Trong chuyến đi thực tế sáng tác các tỉnh phía Bắc, đoàn văn nghệ sĩ, báo chí Phú Yên ghé thăm Hải Dương (tỉnh kết nghĩa với Phú Yên). Ở lại 3 ngày, tuy lịch công tác kín, nhưng tôi và anh đồng nghiệp tranh thủ thời gian tách đoàn “lén” đi chợ Phú Yên ở trung tâm TP Hải Dương.

ĐI CHỢ CHIỀU

Sau khi tham dự khai mạc triển lãm Ảnh nghệ thuật Phú Yên và Hải Dương tại Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Hải Dương, chiều, tôi tranh thủ tách đoàn thong dong qua phố Tuy Hòa rồi đến chợ Phú Yên. Chợ nằm trên một dãy phố sầm uất, vừa đến cổng, nhìn dòng chữ “Chợ Phú Yên”, tôi vui mừng đến ngỡ ngàng và thầm nhủ: Quê nhà ở cách xa hơn ngàn cây số, bỗng hiện ra trước mặt. Tôi mang máy ảnh rảo quanh chợ.

Len lỏi qua các ki-ốt, tôi chăm chú nhìn những sạp hàng. Chợ ở đây bày bán đủ các loại, từ cái nhỏ nhất như hành tiêu, ớt tỏi đến các mặt hàng cao cấp nhập từ Nhật Bản, Hàn Quốc. Chợ cũng không thiếu nước hoa, mỹ phẩm xuất xứ từ Pháp, Đức, Ý. Trái cây ở đây rất phong phú, ngoài cây nhà lá vườn như xoài, mít, vải... còn có cả dâu New Zealand, táo Mỹ.

Sau một hồi rảo chợ, tôi ghé lại làm quen một chị bán hàng tạp hóa. Chị cho biết, chị tên Bùi Thị Hương, nhà ở cách chợ hơn cây số. Chị Hương còn nói vui: Tôi “ngồi lỳ” bán hàng ở đây trên 15 năm. Sạp hàng của tôi thuộc loại nhỏ, nhưng đầy đủ chủng loại, từ mì gói, bột ngọt đến dầu ăn cao cấp đều có. Trước đây mẹ tôi bán ở chợ này trên 10 năm, hồi đó chiều dọn hàng về, sáng gánh đến chợ kê cái sạp bán, sau đó mẹ già yếu “sang gánh” lại cho tôi. Bây giờ tôi “nâng cấp” sạp hàng này bày bán trong ki-ốt sang trọng.

Đến một quán ăn bên góc chợ, một chị giới thiệu với tôi món giả cầy “tá lả”. Đó là một cái mẹt sắp lớp lang thịt heo hấp, món dồi, sườn nướng, chả ram, đậu hũ, bún tươi, rau và chén nước chấm. Hôm ấy trời nắng, nhìn qua bàn bên cạnh tôi thấy mấy người đàn ông đang uống rượu ăn món “tá lả” ngon lành.

So với các nơi khác, chợ Phú Yên ở Hải Dương “lạ mắt” ở chỗ, chợ nằm ở trung tâm thành phố nhưng bày bán mặt hàng gói ghém những hình ảnh thân thương của chợ quê. Từ cổng chợ vào, những cụ bà bày mẹt kẹo, chị tuổi trung niên ngồi thu mình bán bánh cam, củ cải…

Đi chợ, tôi bắt gặp hình ảnh một chị khoảng 40 tuổi, đang xỏ chỉ ngồi may bên góc chợ, giống như hình ảnh mẹ tôi ở quê cứ chiều chiều ra góc nhà ngồi vá áo cho con. Tôi lại gần “năm câu ba sợi” hỏi thăm ra chiều thân thiện, chị ngước nhìn nói: Tôi làm nghề sửa quần áo, dùng kim lược chỉ rồi lên lai áo cho khách hàng. Hình ảnh đó đã lắng đọng trong lòng; đến giờ phải này, tôi vẫn… rưng rức, nhớ.

Ở dãy hàng cá, bà cụ ngồi bán thau cá đồng, rổ ốc kề bên là em gái ngồi dựa lưng vào chiếc xe đạp bày bán bó rau lang, rau muống, sắp lớp lang trong cái thúng. Bà cụ cho hay: Chợ phiên hàng ngày, mấy người ngồi xung quanh đây bán con cá, lá rau. Nhìn “cảnh” người bán con cá, lá rau lắng đọng trong lòng, đứng hồi lâu, tôi cố nhớ lại hình ảnh như vậy tôi đã gặp đâu đó trên bước đường nơi tôi đã đi qua ở những chợ quê...

Chợ Phú Yên bày bán các mặt hàng giống với chợ quê - Ảnh: M.H.NAM

TÌNH NGƯỜI HẢI – PHÚ

Nhà văn Huỳnh Thạch Thảo cũng tranh thủ cuối buổi chiều “xé lẻ” đoàn đến chợ Phú Yên. Do khuôn viên chợ rộng, hơn nữa đến chợ, mỗi người “săn” một đam mê, nên tôi và anh không gặp nhau. Khi về, qua khỏi cổng chợ, người trong đoàn “tình cờ” gặp nhau. Anh Thảo đưa tôi xem các tấm ảnh anh vừa chụp được. Đến chợ, anh ghi lại sê-ri ảnh cụ già bày bán thau rươi tươi rói đổ nước xăm xắp (rươi là một đặc sản theo mùa chỉ có ở miền Bắc. Rươi thuộc bộ giun đốt, nhiều lông tơ, sống tiếp giáp giữa vùng nước ngọt và nước lợ, mỗi năm chỉ xuất hiện ngắn ngủi có vài ngày); rổ cua ốc…Anh cũng chụp cận cảnh những món ăn dân dã ruộng đồng như chả rươi, mắm cáy… bày bán trong chợ. Anh Thảo còn cho biết không những lần này mà mấy lần trước đây cùng đoàn văn nghệ sĩ Phú Yên ra Hải Dương, anh đều “lén” đoàn đi chợ Phú Yên.

Từ chợ, chúng tôi đi thẳng đến nhà hàng ăn tối. Tại đây, chúng tôi gặp nghệ sĩ ưu tú Trịnh Thái, một người con của đất Hải Dương. Trong bữa tiệc giao lưu với hai đoàn, nghệ sĩ Trịnh Thái kể nhiều kỷ niệm thâm tình sâu sắc với Phú Yên. Đó là năm 1999, khi biết Đoàn Ca múa nhạc Sao Biển (nay là Nhà hát Ca múa nhạc dân gian Sao Biển) đang biểu diễn ở Khu gang thép Thái Nguyên (tỉnh Thái Nguyên), Đoàn Nghệ thuật tỉnh Hải Dương phân công anh lên tận Thái Nguyên tìm cho bằng được Đoàn Sao Biển để mời về thăm Hải Dương. Đến nơi, anh chị em trong Đoàn Sao Biển đi thăm chợ Phú Yên, các thành viên trong đoàn ai nấy đều thích thú khi tận mắt nhìn các mặt hàng bày bán trong chợ. Gần đây vào dịp lễ tết, Trung tâm Nghệ thuật và Tổ chức biểu diễn tỉnh Hải Dương vào Phú Yên biểu diễn phục vụ đồng bào ở các địa phương. Cùng với đó, Nhà hát Ca múa nhạc dân gian Sao Biển cũng về Hải Dương, sau khi biểu diễn, các ca sĩ tranh thủ đến chợ Phú Yên mua đồ về làm quà cho người thân, bạn bè.

Rồi “bộ ba” chúng tôi (Huỳnh Thạch Thảo, Trịnh Thái và tôi) lai rai ly rượu với các món ăn lúc chiều tôi thấy bày bán ở chợ Phú Yên. Đàn ông không rành chợ búa nhưng khi ăn các món ăn ở đây tôi liên tưởng đến đất Phú Yên. Món gà đồi (gà nuôi thả ở vườn đồi) giống như Phú Yên có gà đi bộ; vịt cỏ. Tôi ăn món ốc nhồi thì ngoài ốc, trong nồi có thêm ít miếng sườn heo nấu rục nhồi thêm khoai lang khoai môn. Phú Yên cũng có món ốc nhồi, tuy nhiên cách niêm gia vị mỗi vùng miền khác nhau thôi. Riêng chả rươi, mắm cáy “rặt” đặc sản Hải Dương...

Sau phút lắng đọng, chúng tôi “chuyển đề tài ăn uống” sang chuyện nghĩa tình hai tỉnh. Nhắc lại tình người Hải - Phú, nghệ sĩ ưu tú Trịnh Thái nghẹn ngào: Chuyện nghĩa tình giữa hai tỉnh dài và rất dài, nói sao hết được những kỷ niệm từ năm 1960 - ngày Hải Dương và Phú Yên bắt đầu kết nghĩa đến nay. Trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược, thực hiện khẩu hiệu: “Tất cả vì miền Nam, vì Phú Yên ruột thịt”, “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”, đồng bào Hải Dương đã ra sức lao động sản xuất, làm việc bằng hai bằng ba để tiếp sức cho Phú Yên. Có hàng ngàn người con Hải Dương đã lên đường vào Nam đánh Mỹ, trong số ấy có nhiều người vĩnh viễn nằm lại trên mảnh đất Phú Yên… Mối tình kết nghĩa của hai tỉnh được gắn chặt và trường tồn mãi mãi. Cuối cùng, nghệ sĩ Trịnh Thái “gút” lại một câu: Không nói đâu xa “bằng chứng” ở Hải Dương, từ đó đến nay (từ ngày hai tỉnh kết nghĩa) trường tồn mãi mãi là phố Tuy Hòa và chợ Phú Yên, đó là phần tinh hoa, cội nguồn nhất. 

MẠNH HOÀI NAM