Một công trình thủy lợi tiền tỉ được đầu tư nhằm cung cấp nước tưới cho các diện tích cây trồng cạn thuộc xã Hòa Quang Bắc (huyện Phú Hòa) nhưng không phát huy hiệu quả. Nhiều hạng mục công trình bị xói lở, bồi lấp, hư hỏng gây lãng phí ngân sách.

 

Đất, đá vùi lấp tại một đoạn kênh nhánh khu tưới mở rộng Hòa Quang thuộc thủy nông Đồng Cam. - Ảnh: H.TRUNG

 

Công trình kênh mương khu mở rộng Hòa Quang ở xã Hòa Quang Bắc thuộc dự án khôi phục và phát triển hệ thống thủy nông Đồng Cam với tổng mức đầu tư ban đầu hơn 2,7 tỉ đồng, sau đó điều chỉnh lên trên 3 tỉ đồng. Công trình này có cụm đầu mối gồm kênh dẫn, nhà trạm bơm, kênh chính, nhà quản lý, trạm biến áp và đường dây điện do Ban Quản lý dự án thủy lợi 114 (nay là Ban Quản lý đầu tư và xây dựng thủy lợi 7) làm chủ đầu tư; hệ thống kênh nhánh gồm 8 tuyến kênh nối tiếp với kênh chính cụm công trình đầu mối với tổng chiều dài hơn 5,6km, gia cố bằng đá xây hoặc bêtông tấm lát do Công ty TNHH một thành viên Thủy nông Đồng Cam làm chủ đầu tư. Phần cụm đầu mối đã được hoàn thành, bàn giao cho Công ty TNHH một thành viên Thủy nông Đồng Cam quản lý, sử dụng từ năm 2002. Riêng hệ thống kênh nhánh, khi chuẩn bị triển khai thi công thì UBND tỉnh chỉ đạo tạm dừng để điều chỉnh thiết kế phù hợp với dự án xây dựng cơ sở hạ tầng khu công nghệ cao Hòa Quang. Ba tuyến kênh được điều chỉnh, sau đó tổ chức thi công. Mặc dù được kiên cố hóa bằng đá xây và bêtông tấm lát nhưng chỉ qua mùa mưa lũ năm 2005, nhiều tuyến kênh thuộc khu mở rộng Hòa Quang đã bị bồi lấp, xói lở, hư hỏng nặng. Trong đó tuyến kênh chính đoạn từ cống đầu kênh HQ1 đến cuối kênh bị đất bồi lấp từ 1m đến 1,2m, các công trình xây đúc trên kênh bị vỡ, hư hỏng gần hết. Các kênh nhánh như VC1, HQ1, HQ2, HQ3, HQ3-2, HQ3-4 bị bồi lấp, bị nước cuốn trôi bờ đất, nhiều đoạn bị vỡ với khối lượng lớn, xi phông bị tắt nghẽn không dẫn nước tưới được...

 

Để thực hiện dự án, Công ty TNHH một thành viên Thủy nông Đồng Cam đã đề nghị Kho bạc Nhà nước tạm ứng cho Hội đồng đền bù và giải phóng mặt bằng huyện Phú Hòa 200 triệu đồng để chi trả cho 163 đối tượng bị thiệt hại. Tuy nhiên, việc chi trả tiền đền bù của huyện Phú Hòa lại khác so với phương án bồi thường giải phóng mặt bằng đã được phê duyệt. Do đó việc quyết toán của dự án này đến nay chưa thể thực hiện được.

Theo Công ty TNHH một thành viên Thủy nông Đồng Cam, công trình kênh mương khu mở rộng Hòa Quang được triển khai thi công từ cuối năm 2004, nghiệm thu đưa vào sử dụng tháng 10/2005 nhưng chỉ qua một mùa mưa đã bị hư nặng. Đơn vị này đã mời các sở, ngành liên quan kiểm tra hiện trường, xác định khối lượng thiệt hại để tìm biện pháp khắc phục. Vì công trình còn trong thời gian bảo hành nên Công ty TNHH một thành viên Thủy nông Đồng Cam đã yêu cầu các nhà thầu sửa chữa hư hỏng nhưng những đơn vị này không thực hiện. Tháng 8/2006, Công ty TNHH một thành viên Thủy nông Đồng Cam cũng đã có tờ trình Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xin thẩm định, phê duyệt thiết kế, bản vẽ thiết kế kỹ thuật thi công, dự toán công trình khắc phục hậu quả lũ lụt năm 2005 cho khu mở rộng Hòa Quang nhưng không được chấp nhận. Ông Trần Tiến Anh, Giám đốc Công ty TNHH một thành viên Thủy nông Đồng Cam, cho biết: Nguyên nhân khu tưới khu mở rộng Hòa Quang bị hư nặng là do công trình nằm dưới chân núi, độ dốc lưu vực rất lớn, tốc độ dòng chảy lũ tập trung nhanh, địa hình khu tưới dốc, có nhiều suối; hướng tuyến của các kênh được điều chỉnh theo dự án cơ sở hạ tầng  khu công nghệ cao Hòa Quang và một phần của kênh HQ3 cắt ngang dòng chảy lũ nhưng biện pháp xử lý chưa triệt để, bố trí chưa phù hợp với địa hình. Các kênh HQ3, HQ3-2, HQ3-3, HQ3-4 chênh lệch cao trình giữa mặt đất tự nhiên với đáy kênh lớn, tuyến kênh chủ yếu là kênh đào nên vào mùa mưa bão lòng kênh bị bồi lấp, xói lở, làm sụp ngã mái đá xây, tấm lát bê tông nhiều đoạn, các công trình trên kênh bị hư nặng.

 

Rõ ràng, công tác khảo sát, thiết kế của đơn vị tư vấn thiết kế đối với hệ thống kênh nhánh công trình kênh mương khu mở rộng Hòa Quang có nhiều sai sót nên việc đầu tư không phát huy hiệu quả. Mục tiêu chính của dự án này là tưới cho 200 ha các loại cây trồng cạn như mía, bắp, đậu xanh, thuốc lá... ở xã Hòa Quang Bắc. Tuy nhiên năm 2006, công trình chỉ bơm tưới cho 30ha cây màu vụ 3; năm 2007 tưới cho hơn 30ha cây màu vụ 3 và vụ 8; năm 2008, 2009, địa phương không có nhu cầu tưới; năm 2010, công trình hỗ trợ bơm tưới một đợt cho 80ha lúa vụ 12. Theo Công ty TNHH một thành viên Thủy nông Đồng Cam, hệ thống kênh mương khu mở rộng Hòa Quang được cấp nước từ trạm bơm Hòa Quang lấy nước trên kênh N1 có chiều dài 22km. Tuyến kênh này đi dọc theo triền núi tưới cho 2337ha lúa thuộc các xã Hòa Định Đông, Hòa Định Tây, Hòa Quang Bắc, Hòa Quang Nam, Hòa Trị (huyện Phú Hòa) cùng các xã Bình Kiến, Hòa Kiến, An Phú (TP Tuy Hòa). Trong khi đó, địa hình khu tưới mở rộng, lại không bằng phẳng, việc dẫn nước tưới rất phức tạp. Nếu cấp đủ nước cho trạm bơm điện Hòa Quang hoạt động để bơm tưới cho khu vực mở rộng thì số diện tích tưới cuối kênh N1 sẽ bị thiếu nước. Ngược lại thì cấp nước tưới cho khu mở rộng Hòa Quang rất hạn chế.

  

HOÀI TRUNG - TUYẾT HƯƠNG