Ra đời ngày 23/4/1967, Ban Xây dựng 67 (XD67) được giao nhiệm vụ vừa mở đường, vừa chiến đấu, đảm bảo giao thông vận tải trên chiến đường chiến lược Trường Sơn, phục vụ chi viện cho chiến trường miền Nam đánh thắng giặc Mỹ, góp phần làm nên chiến thắng lịch sử 30/4/1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất đất nước. Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Ban XD67 (nay là Tổng công ty Xây dựng công trình giao thông 5, tức Cienco 5), phát huy truyền thống mở đường, giữ vững huyết mạch giao thông thông suốt, vượt qua khó khăn, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao, góp phần vào thành công của sự nghiệp CNH, HĐH đất nước.
Những năm 1965, 1966, giặc Mỹ leo thang mở rộng chiến tranh đánh phá tàn bạo ra miền Bắc nhằm ngăn chặn, cắt đứt đường tiếp tế chiến lược của ta phục vụ chiến trường miền Nam. Các tuyến đường ở Khu 4 từ Thanh Hóa đến Quảng Bình, nhất là Quảng Bình, trở thành tuyến lửa. Trong tình hình ấy, ngày 23/4/1967, Ban XD67 (Bộ GTVT) được thành lập.
Xây dựng “Công trình 71”
Trong suốt 8 năm ròng rã là đơn vị đứng ở vị trí tiền tiêu của ngành GTVT, Ban XD67 đã cùng với Đoàn 559 Bộ đội Trường Sơn liên tục tổ chức chiến đấu bảo đảm giao thông trên 1.000km các tuyến đường Đông Trường Sơn và vượt Trường Sơn phục vụ nhiệm vụ vận tải chiến lược. Cuộc chiến diễn ra quyết liệt từng ngày, từng đêm, từng giờ, từng phút, nhưng với ý chí quyết tâm “Địch đánh ngày coi như không đánh, địch đánh đêm xóa hẳn tắc đêm, hạn chế tắc giờ”, đội ngũ cán bộ, công nhân giao thông (CNGT), thanh niên xung phong (TNXP), dân công hỏa tuyến (DCHT) Ban XD67 đã không quản ngại hy sinh, gian khổ, “Sống bám cầu, bám đường, chết kiên cường dũng cảm”, liên tục chiến đấu dưới mưa bom, bão đạn, thực hiện thắng lợi phương châm hành động của Đảng ủy GTVT Trung ương và Bộ Tư lệnh Tiền phương, từ “Địch phá, ta sửa ta đi” đến “Địch phá, ta cứ đi”, tiến tới “Đánh địch mà đi”, kịp thời đáp ứng nhu cầu vận tải quân sự phục vụ cuộc tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968 và tiến công Đường 9 - Nam Lào năm 1970.
Năm 1971, thực hiện chủ trương của Trung ương về xây dựng “Công trình 71” trên cả 4 hướng vượt khẩu nhằm phục vụ vận tải liên tục 4 mùa, Bộ GTVT và Tổng cục Hậu cần đã tập trung hàng ngàn xe máy, thiết bị và huy động 2,4 vạn CNGT, TNXP, DCHT của các tỉnh thành miền Bắc và điều phối lực lượng tại chỗ tập trung cho chiến dịch cải tạo, nâng cấp đường Trường Sơn và mở thêm những nhánh mới vượt khẩu với khí thế “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”. Ban XD67 đã thành lập 4 công trường, gồm: Công trường 20 Quyết thắng, Công trường 10, Công trường 12 và Công trường 16. Trong đó, Công trường 20, cải tạo nâng cấp Đường 20 từ km0 đến km68 (giáp với biên giới Lào), có 7.000 DCHT (tỉnh Thanh Hóa) và lực lượng TNXP tại tuyến tham gia. Công trường 10 hoàn thiện phần nền đường từ km0 đến km44. Công trình này do Cục Công trình 1 đang thi công dở dang từ những năm trước. Ban XD67 huy động 7.500 DCHT (Hà Tĩnh - Thái Bình) và lực lượng TNXP tại tuyến tiếp tục mở đoạn km44 vào km72 để gặp Đường 16 nối vào Sê Pôn - Đường 9; cải tạo đưa Đường 18 chạy ngầm dưới suối lên cạn 22km, từ km44 (Đường 10) nối vào Đường 9 - Nam Lào. Công trường 12, cải tạo nâng cấp đoạn từ Khe Ve đi Mụ Dạ dài 45km, đồng thời nâng cấp Đường 15 đoạn Tân Đức đi ngã 3 Khe Ve dài 29km. Ngoài lực lượng TNXP và các đội CNGT trên tuyến, có 3.500 DCHT tham gia công trình này. Công trường 16, cải tạo nâng cấp đoạn từ Thạch Bàn đi Chà Lỳ dài 64km nối vào Đường 9 - Nam Lào, có 3.000 DCHT cùng với TNXP và CNGT trên tuyến tham gia.
Ngoài trực tiếp thi công những công trình trên, các đội cầu còn được Ban XD67 trực tiếp giao nhiệm vụ xây dựng và bảo đảm giao thông cầu, phà, tràn cho các công trường. Các đơn vị TNXP khác tiếp tục bảo đảm giao thông kết hợp với cải tạo, mở rộng trục dọc Đông Trường Sơn, phục vụ các đoàn xe vận tải chuyển vũ khí, lương thực, nhiên liệu vào chiến trường miền Nam.
Sau 9 tháng triển khai nhiệm vụ “Công trình 71”, Ban XD67 đã xây dựng mới, mở rộng đường và cải tạo trên 100km trọng điểm trên 4 hướng vượt Trường Sơn, kịp thời đáp ứng yêu cầu vận tải phục vụ chiến đấu tiến công giải phóng hoàn toàn tỉnh Quảng Trị năm 1973 và tổng tiến công giải phóng hoàn toàn miền Nam năm 1975, thống nhất đất nước.
Giữ mạch máu giao thông thông suốt trong mưa bom, bão đạn
Vượt qua muôn ngàn gian khổ của khí hậu khắc nghiệt nắng núi, mưa ngàn Trường Sơn; của đói rét, thiếu cơm, thiếu muối, cán bộ chiến sĩ Ban XD76 đã không quản ngại hy sinh, người trước ngã, người sau tiến lên, xả thân ứng cứu bảo đảm giao thông liên tục trên từng trọng điểm. Hàng trăm trọng điểm ác liệt mà những tên núi, tên sông đã đi vào lịch sử như: Km12, Kà Roòng, A Ki, Cua chữ A, Ta Lê (Đường 20 Quyết thắng), Bãi Dinh, Cha Lo, Mụ Dạ (Đường 12), Ka Tang, 448, 468, Đá Đẽo, Xuân Sơn, Bùng, Long Đại, Bến Quang (Đường 15), Dốc Khỉ, Ho, Chà Lý (Đường 16), Long Đại, Yên Ngựa (Đường 10)… Trong những trận chiến ác liệt đó, 1.088 cán bộ chiến sĩ đã hy sinh, trên 3.200 đồng chí bị thương và hàng ngàn nữ TNXP, DCHT đã hiến trọn tuổi thanh xuân của mình để giữ mạch máu giao thông luôn thông suốt, vì độc lập tự do, thống nhất đất nước.
Theo tư liệu, hồ sơ lưu trữ, chỉ trong năm 1968 (từ 1/1-30/10), đế quốc Mỹ đã đánh vào cầu đường Ban XD67 với tổng số 11.860 trận với 194.095 quả bom các loại. Bình quân mỗi cây số đường phải chịu 311 quả bom và mỗi chiến sĩ TNXP giao thông, công binh phải chịu 43 quả bom. Đó là chưa kể hàng ngàn trận bom bi, pháo kích mà lượng bom đạn không thể nào thống kê được. Tại các trọng điểm địch tập trung đánh phá, ít nhất là 20 lần và cao nhất là 30 lần/ngày đêm. Mỗi cây số đường trong thời gian địch tập trung đánh phá phải chịu 3.600-4.200 quả bom. Đặc biệt, trọng điểm Km12 (Đường 20 Quyết thắng), trong phạm vi chưa đến 1km đã phải chịu tới 8.800 quả bom. Toàn bộ khu vực này gần như bị hủy diệt hoàn toàn, hai bên tuyến đường hố bom dày đặc, đất đá, cây cối bị cày xới hỗn loạn… Thường địch tập trung đánh vào một trọng điểm thật ác liệt rồi di chuyển mục tiêu ra hai đầu với cự ly khoảng 300-500m để nối liền và kéo dài trọng điểm; và cứ 5-10km lại tạo ra một trọng điểm mới rồi quay lại đánh vào chính trọng điểm đã định cũ. Cũng có lúc địch tập kết lẻ tẻ từ 1-2 máy bay ở cao hoặc luồn núi ở độ thấp, bất ngờ cắt bom rồi tháo chạy. Không chỉ sử dụng bom, địch còn dùng tên lửa không đối đất phóng vào các công trình vượt sông, vào vách núi đá vôi taluy dương, vách đất cao dễ gây sụt lở lớn; dùng chất độc hóa học rải thảm dọc các tuyến đường và nhiều khu rừng. Trong hồi ký “Đường Trường Sơn Đông” của trung tướng Đồng Sĩ Nguyên ghi lại: “Ở hướng Đường 20, tập đoàn trọng điểm A, T, P (Cua chữ A, Phu La Nhích) suốt một tuần lễ không khác gì một sa mạc lửa. Đèo Phu La Nhích, Ta Lê, Cua chữ A hứng chịu gần 5 vạn quả bom. Thử hỏi có thứ đường nào, ngầm gì tồn tại được bởi sức công phá của lượng bom nổ khổng lồ đó”. Còn trong “Đường 20 Quyết thắng” của Ban Liên lạc Binh trạm 14 ghi: “Năm 1972, sau thất bại thảm hại ở Cam Lộ, Đông Hà, QuảngTrị, địch lại tập trung rắc bom B52 bừa bãi xuống cửa ngõ Đường 20,… các đội TNXP 15, 23, 25 và Đội Cầu 10 (Ban XD67) lại tắm mình trong lửa đạn…”.
Phát huy truyền thống đơn vị Anh hùng
Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, cả nước bước sang thời kỳ hàn gắn vết thương chiến tranh, phục hồi kinh tế xây dựng đất nước, Ban XD67 được đổi tên thành Xí nghiệp liên hiệp Công trình 3 làm nhiệm vụ xây dựng và khôi phục các tuyến quốc lộ 1, 9, 14, 19, 24 trên địa bàn miền Trung - Tây Nguyên. Sau đó đơn vị đổi thành Liên hiệp các Xí nghiệp Xây dựng giao thông Khu vực 5 (LH5). Năm 1992, Bộ GTVT quyết định tách các đơn vị xây dựng cơ bản của LH5 để thành lập Tổng công ty Xây dựng công trình giao thông 5 (Cienco 5). Ngày 11/9/1999, Ban XD67 đã được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân; nhiều tập thể, cá nhân cũng được phong tặng và truy tặng danh hiệu cao quý này và nhiều phần thưởng khác.
Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ sản xuất kinh doanh, nhất là từ năm 2005, Cienco5 gặp rất nhiều khó khăn. Song, kế thừa và phát huy truyền thống của đơn vị Anh hùng và nhờ có sự quan tâm chỉ đạo của Chính phủ, Bộ GTVT, Cienco5 đã được củng cố lại. Tổng công ty đã đề ra chiến lược kinh doanh mới theo hướng đa ngành nghề mà chủ yếu là xây dựng công trình giao thông và kinh doanh địa ốc. Hầu hết các công trình, dự án do Cienco5 thực hiện trong thời gian qua đều mang lại hiệu quả cao, đưa Tổng công ty từng bước vượt qua khó khăn, làm ăn có lãi và phát triển bền vững.
Công ty CP Quản lý và Sửa chữa đường bộ Phú Yên mà tiền thân là Đội TNXP 75 (Ban XD67) được thành lập ngày 5/6/1965. Trong những năm tháng của cuộc kháng chiến chống Mỹ xâm lược, đơn vị đã cùng với các lực lượng của Ban XD67 đương đầu, đọ sức quyết liệt với những trận đánh phá điên cuồng, tàn bạo của giặc Mỹ trên trục đường vượt khẩu với những cao điểm ngày đêm ác liệt đã đi vào lịch sử, như ngầm Ka Tang, ngã ba Khe Ve, Cao điểm 468 (Đường 15A), Cổng Trời, đồi Cha Quang (đồi 37), Đường 12… Trong những trận chiến đấu ở những cao điểm này, 107 cán bộ chiến sĩ của Đội TNXP 75 đã hy sinh và gần 470 người khác bị thương. Đại đội 759 thuộc Đội TNXP 75 và chị Nguyễn Thị Kim Huế, Tiểu đội trưởng Tiểu đội 6, được tuyên dương Anh hùng LLVT nhân dân.
Có thể nói, Đội TNXP 75 (Ban XD67) trong những năm kháng chiến và Công ty CP Quản lý và Sửa chữa đường bộ Phú Yên (Cienco 5) ngày nay là một trong số ít đơn vị có truyền thống xuyên suốt cực kỳ quý báu. Trách nhiệm của đơn vị hiện nay là quản lý và sửa chữa 124km đường bộ tuyến quốc lộ 1 từ đèo Cù Mông đến đèo Cả. Kế thừa và phát huy truyền thống của cha anh, công ty đang ngày đêm củng cố, xây dựng để phát triển, bảo đảm giao thông thông suốt trên tuyến huyết mạch Bắc - Nam do đơn vị đảm trách.
NGUYỄN ĐỨC SANG
Nguyên cán bộ Phòng Công tác chính trị Công trường 20 Quyết thắng- Ban XD67
