Tình trạng thương lái nước ngoài vào Việt Nam thu gom nông sản diễn ra từ nhiều năm nay, ảnh hưởng đến đời sống của người dân. Để giải quyết tình trạng này cần có nhiều giải pháp quyết liệt của nhiều cấp, ngành liên quan.

Thương lái thu gom dưa hấu tại huyện Đồng Xuân - Ảnh: N.CHUNG

THU GOM NÔNG SẢN Ở NHIỀU ĐỊA PHƯƠNG

Thời gian qua, liên tục xảy ra tình trạng thương lái nước ngoài vào Việt Nam thu gom nông sản như lá khoai lang, cây huyết đằng, lá điều, cu li, thảo quả, dưa hấu, chuối… Thủ đoạn thường thấy của hoạt động này là thương lái nước ngoài “thổi” giá nông sản lên cao để nhiều người dân đổ xô nuôi, trồng, mua bán để gom hàng, sau đó “lật kèo” không chịu thu mua, khiến nông dân cũng như những người chuyên “mua đi bán lại” trong nước lâm vào cảnh nợ nần. Một thủ đoạn tương tự là thương lái nước ngoài “thổi” giá để bà con thu mua nông sản, trả tiền sòng phẳng trong những chuyến hàng đầu để tạo uy tín, sau đó “gom” nợ một chuyến hàng lớn rồi bỏ trốn. Sự việc tái diễn liên tục nhưng nhiều người vẫn mất cảnh giác và mắc lừa. Tình trạng này diễn ra ở hầu hết các tỉnh, thành trong cả nước khiến nhiều địa phương bức xúc. Tuy nhiên, các ngành chức năng vẫn chưa có giải pháp nào quản lý quyết liệt, hiệu quả.

Tình trạng dưa hấu rớt giá thê thảm diễn ra vào cuối tháng 3 đầu tháng 4 vừa qua khiến người trồng dưa ở các huyện Đồng Xuân, Sông Hinh, Sơn Hòa là một ví dụ. Ông Nguyễn Văn Hạ ở thôn Kỳ Đu, xã Xuân Quang 2 cho biết: “Năm trước tôi trồng 1ha dưa hấu, nhờ được giá nên lãi hơn 50 triệu đồng. Năm nay tôi thuê đất, đầu tư trồng thêm 1,5ha dưa hấu nhưng khi đến kỳ thu hoạch rộ, thương lái không mua, lỗ gần 80 triệu đồng”. Không chỉ nông dân là nạn nhân của việc thu mua, thổi giá nông sản lên cao, mà ngay cả những người chuyên “mua đi bán lại” trong nước cũng thiệt hại không nhỏ vì không lường trước được sự biến động của giá cả. Bà Lê Thị Hồng, chuyên mua dưa hấu ở huyện Đồng Xuân cho biết: Thấy dưa được giá, Trung Quốc đang “ăn” hàng, nhiều người từ các tỉnh phía Bắc và một số tư thương trong tỉnh đến đặt vấn đề mua số lượng lớn, nên tôi đứng ra đặt hàng của nông dân rồi thu gom bán lại kiếm lời. Không ngờ khi tôi mua đủ thì các thương lái không chịu mua, tôi đành phải chở dưa đi bán rẻ tại các chợ, nhưng chỉ gom về được một nửa tiền vốn.

Cũng tại các huyện Đồng Xuân, Sơn Hòa, Tuy An, những ngày qua, người trồng chuối rất phấn khởi vì giá chuối tăng gấp đôi so với 2 tháng trước. Bà Phạm Thị Trinh ở xã Sơn Long (Sơn Hòa) cho biết: Hiện chuối bán lẻ tại các chợ có giá khoảng 11.000 đến 13.000 đồng/kg. Chuối đang có giá nên các tư thương đến tận nhà mua với giá từ 9.000 đến 10.000 đồng/kg. Khi các tư thương này đã gom đủ chuối thì có xe đến chở đi Trung Quốc tiêu thụ. Mặc dù giá chuối tăng cao nhưng tôi không dám đầu tư thêm vì sợ giá này không kéo dài được lâu.

CẦN NGĂN CHẶN

Trong phiên họp thứ 26 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội trực tuyến đầu tháng 4 vừa qua, nhiều đại biểu các tỉnh đã chất vấn bộ trưởng Bộ Công thương và Bộ NN-PTNT về việc để xảy ra tình trạng thương lái nước ngoài thu gom nông sản gây rối loạn thị trường, ảnh hưởng đến đời sống người dân. Các địa phương đều cho rằng Bộ Công thương và các ngành có liên quan cần có những giải pháp quyết liệt hơn để ngăn chặn tình trạng này.

Ông Mã Điền Cư, Phó chủ tịch Hội đồng Dân tộc Quốc hội đánh giá: “Ngành Công thương chưa xử lý triệt để việc các thương lái nước ngoài ồ ạt vào Việt Nam thu gom nông sản. Nguyên nhân là do yếu kém trong công tác quản lý nhà nước từ Trung ương đến địa phương”. Còn ông Trương Minh Hoàng, ĐBQH tỉnh Cà Mau cho biết: “Tình trạng thu gom nông sản đã ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của nông dân khiến nhiều người chán nản, không còn quan tâm đến sản xuất”. Một số đại biểu khác đưa ra nghi vấn về việc thương lái Việt Nam tiếp tay cho thương lái nước ngoài làm rối loạn thị trường. Tuy nhiên, Bộ trưởng Bộ Công thương Vũ Huy Hoàng khẳng định: “Có trường hợp thương lái trong nước vi phạm giấy phép kinh doanh chứ không có chuyện bắt tay với thương lái nước ngoài”.

Theo Bộ trưởng Bộ Công thương Vũ Huy Hoàng, để hạn chế tình trạng thương lái nước ngoài thu gom nông sản gây rối loạn thị trường, Bộ Công thương đã chỉ đạo lực lượng quản lý thị trường đi kiểm tra, xác minh và tuyên truyền người dân cảnh giác trước những thủ đoạn tương tự. Tuy nhiên, đại diện các địa phương đều cho rằng Bộ Công thương và các cấp, ngành có liên quan cần có những giải pháp quyết liệt hơn để ngăn chặn tình trạng này. Ông Huỳnh Nghĩa, ĐBQH Đà Nẵng bức xúc: “Ngành Công thương phải xác định nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng thương lái nước ngoài thu gom nông sản trong nước và cần có giải pháp quyết liệt chấm dứt tình trạng này để không làm ảnh hưởng đến đời sống nông dân”.

Trước vấn đề này, theo Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng, thời gian tới, Bộ Công thương sẽ phối hợp với Bộ NN-PTNT rà soát các văn bản, quy định và tổ chức tuyên truyền cho người dân hiểu về quy định buôn bán với thương lái nước ngoài; tổ chức các hội nghị bàn bạc, thống nhất những biện pháp định hướng cho nông dân về vấn đề này. Bên cạnh đó, Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Cao Đức Phát cũng đề xuất Nhà nước cần có chủ trương khuyến khích hình thức liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân để thu mua nông sản, đảm bảo đầu ra cho nông dân, hạn chế tình trạng bán nông sản cho thương lái nước ngoài.

Hiện Bộ Công thương đang chỉ đạo lực lượng quản lý thị trường triển khai thường xuyên việc kiểm tra các thương lái, điểm tập kết, thu mua nông sản để hạn chế tình trạng thu gom nông sản ào ạt, gây ảnh hưởng đến đời sống nông dân. Tuy nhiên, các ngành chức năng, các địa phương cũng cần phối hợp tuyên truyền, phổ biến các quy định của pháp luật để nông dân cảnh giác trước những hoạt động thu gom nông sản; nâng cao năng lực của đội ngũ quản lý nhà nước trong lĩnh vực này. Các địa phương cần vận động nông dân cảnh giác với các chiêu thu mua nông sản ồ ạt của thương lái. Khi buôn bán, nông dân phải làm hợp đồng và nhận tiền trước để không gặp phải tình trạng thương lái “lật kèo”. Ngoài ra, các địa phương cần kiểm soát diện tích cây trồng, tránh việc phát triển quá nhanh dẫn đến khủng hoảng thừa, mất giá, khó tiêu thụ.

NGÔ XUÂN