Hiện phần lớn các doanh nghiệp dịch vụ môi trường ở Việt Nam đều có quy mô nhỏ, năng lực chưa đáp ứng và theo kịp yêu cầu ngày càng phức tạp của thị trường.
Theo thống kê của Tổng cục Môi trường, tính đến cuối năm 2012, tại 53 tỉnh, thành phố trên cả nước có gần 4.000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ môi trường. Tổng số doanh nghiệp thành lập mới ở giai đoạn 2006-2012 gần 3.600 doanh nghiệp; trong đó từ năm 2006-2009 là giai đoạn phát triển mạnh mẽ nhất về số lượng các doanh nghiệp dịch vụ môi trường (DNDVMT), lên tới gần 2.300 doanh nghiệp. Đến năm 2010, số lượng các doanh nghiệp được thành lập mới có xu hướng giảm nhưng vẫn chiếm tỉ lệ cao. Có thể thấy, nhu cầu cung cấp dịch vụ môi trường trong thời điểm này là tương đối lớn.
Tuy nhiên, các doanh nghiệp môi trường và doanh nghiệp cung cấp dịch vụ môi trường nói riêng phần lớn được xếp vào doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn điều lệ ít, không có khả năng đầu tư vào các lĩnh vực đòi hỏi nguồn vốn lớn. Đồng thời, các doanh nghiệp trong nước còn bị hạn chế về khả năng tiếp cận với các nguồn vốn ưu đãi, khoa học công nghệ tiên tiến, thông tin và khả năng tiếp cận thị trường so với doanh nghiệp nước ngoài…, là trở ngại lớn cho sự phát triển về chất lượng của DNDVMT.
Hiện nay, cùng với một số lĩnh vực dịch vụ môi trường đã hoạt động lâu năm như dịch vụ thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt, dịch vụ quan trắc và phân tích môi trường, thì đa số các lĩnh vực dịch vụ còn lại ở Việt Nam còn tương đối mới mẻ. Các doanh nghiệp chủ yếu được thành lập chưa lâu, với lĩnh vực đăng ký kinh doanh thường bao gồm nhiều dịch vụ môi trường. Cụ thể, trong số các DNDVMT được điều tra cho thấy, hầu hết các đơn vị đều đăng ký hoạt động từ 2 loại hình dịch vụ môi trường trở lên, chưa có doanh nghiệp nào có khả năng cung cấp tất cả 9 loại hình dịch vụ. Các doanh nghiệp có khả năng cung cấp từ 5 dịch vụ trở lên chiếm tỉ lệ nhỏ, chủ yếu tập trung tại các thành phố lớn. Bên cạnh đó, một hạn chế dễ nhận thấy của các DNDVMT, đó là chất lượng cung ứng dịch vụ chưa cao, tư vấn chưa sát với thực tiễn. Đây là nguyên nhân chính làm chậm tiến độ thực hiện hợp đồng dịch vụ môi trường. Trên thực tế, một số cơ sở sản xuất kinh doanh đã ký kết hợp đồng thuê lập báo cáo đánh giá tác động môi trường, nhưng sau khi dự án triển khai được vài năm mà báo cáo này vẫn chưa được bàn giao. Ngoài ra, một số cơ sở sản xuất đã thuê đơn vị thực hiện dịch vụ quan trắc môi trường định kỳ nhưng vẫn bị xử phạt vi phạm hành chính về bảo vệ môi trường, do quan trắc thiếu về tần suất, vị trí, thông số môi trường.
Theo kiến nghị của Tổng cục Môi trường, cần phải thực hiện đồng bộ một số nhóm giải pháp cấp bách. Trước hết là việc quy hoạch, phát triển mạng lưới doanh nghiệp môi trường. Theo đó, cần phải xây dựng quy hoạch phát triển DNDVMT đến năm 2020 của từng tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trên cơ sở đánh giá, dự báo nhu cầu sử dụng dịch vụ môi trường trên địa bàn. Đồng thời, xây dựng và nhân rộng mô hình doanh nghiệp quản lý, vận hành các trạm xử lý nước thải sinh hoạt tập trung từ các đô thị, khu dân cư…
Một giải pháp quan trọng trong nhóm này là thực hiện các Chương trình hỗ trợ nâng cao năng lực cạnh tranh cho các DNDVMT. Cụ thể là hỗ trợ chuyển giao công nghệ cho các DNDVMT, xây dựng cơ sở dữ liệu và website cung cấp thông tin về dịch vụ môi trường; hỗ trợ các DNDVMT xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường… Ngoài ra, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc chấp hành các quy định pháp luật của những DNDVMT nhằm kịp thời phát hiện các doanh nghiệp vi phạm và tăng cường thông tin. Kết hợp đào tạo, hỗ trợ các DNDVMT nâng cao năng lực lập dự án đầu tư, phương án kinh doanh nhằm đáp ứng yêu cầu của tổ chức tín dụng khi thẩm định hồ sơ vay vốn của các doanh nghiệp.
PHƯƠNG MINH (tổng hợp)
