Được triển khai từ cuối học kỳ 1 năm học 2011-2012, việc sử dụng bản đồ tư duy (mind map) trong đổi mới phương pháp dạy và học đã đem lại những hiệu quả tích cực. Đây là một kỹ năng thiết yếu, giúp phát huy tính chủ động, sáng tạo trong nắm bắt kiến thức của học sinh, cần được áp dụng và nhân rộng ở tất cả các cấp học.
Học sinh thích thú khi tiết học sử dụng phương pháp Bản đồ tư duy - Ảnh: A.VY
PHÁT HUY TÍNH CHỦ ĐỘNG
Tiết học Tiếng Anh ở lớp 7D, Trường THCS Tôn Đức Thắng (Đông Hòa) vào buổi chiều đầu tuần trở nên sôi nổi khi cô giáo Huỳnh Thị Ái Vy yêu cầu học sinh trong lớp thiết kế bản đồ tư duy cho bài học số 6 “Let’s go”. Cả lớp nhanh chóng chia thành 4 nhóm, cùng bàn bạc và lên ý tưởng thiết kế trên giấy rôki, sau đó tiếp tục cặm cụi “vẽ” lại nội dung bài học bằng bút chì và bút màu. Bắt đầu từ chủ đề bài học, các nhánh chính: từ vựng mới, cấu trúc câu đề nghị tỏa ra thật sinh động cùng các hình ảnh và ví dụ. Những bức tranh đầy màu sắc dần hiện ra, khái quát đầy đủ và chi tiết bài học, chỉ cần nhìn vào là nắm được các nội dung chính. Không chỉ yêu cầu học sinh vẽ bản đồ tư duy bài học để phát huy tính chủ động nắm bắt kiến thức, cuối mỗi tiết học, cô Vy luôn sử dụng bản đồ tư duy để hệ thống lại nội dung chính của bài học, giúp các em nhớ lâu hơn. Cô Vy cho biết: “Trước đây, khi chưa áp dụng bản đồ tư duy vào dạy học, tiết học thường diễn ra khá đơn điệu, một chiều, hầu như chỉ có giáo viên nói, các em nghe. Đến khi vận dụng bản đồ tư duy vào bài giảng, không khí lớp học trở nên sôi nổi hơn, tính tương tác giữa cô và trò được tăng lên. Giáo viên chỉ là người khơi gợi và chốt lại nội dung bài học, còn các em mới là những người chủ động, sáng tạo trong việc tìm tòi các ý tưởng thể hiện những kiến thức mà mình nắm bắt được trong tiết học. Sử dụng bản đồ tư duy mang lại nhiều lợi thế hơn so với phương pháp dạy học cũ, từ đó bỏ dần kiểu học đọc chép, học sinh chủ động ghi nhớ theo cách diễn giải của mình chứ không theo cách của giáo viên”. Em Nguyễn Thị Hồng Diễm, học sinh lớp 7D, thổ lộ: “Em rất thích được thầy cô dạy học bằng bản đồ tư duy. Học bằng phương pháp này làm cho em và các bạn không cảm thấy nhàm chán, gò ép vào khuôn mẫu bài học mà phát huy tính sáng tạo, hiểu bài nhanh, lâu, qua đó hệ thống lại các bài đã học, tiếp nhận bài mới tốt hơn”.
Ngoài việc áp dụng cho từng bài học, bản đồ tư duy còn có thể dùng để ôn tập từng chương. Cô Lê Hữu Bích Hân, giáo viên môn Toán, Trường THCS Nguyễn Chí Thanh (Đông Hòa), chia sẻ: “Trong môn Toán, khi hết một chương, trong chương trình học thường có hai tiết ôn tập. Sử dụng bản đồ tư duy khi ôn tập lý thuyết giúp hệ thống kiến thức một cách khoa học, làm cho các em tiếp thu nhanh và nhớ lâu hơn, qua đó giúp tiết kiệm thời gian, dành để thực hành và giải được nhiều bài tập khó hơn”. Đặc biệt, các môn xã hội vốn nhiều chi tiết, khái niệm, sự kiện, việc áp dụng bản đồ tư duy với các hình ảnh, màu sắc, đường nét… giúp khái quát kiến thức thành những bài học dễ nhớ, dễ tiếp thu. Bên cạnh đó, bản đồ tư duy còn rèn luyện cho học sinh kỹ năng tư duy lô-gic, mạch lạc, kỹ năng làm việc theo nhóm, từ đó học sinh giỏi có thể kèm học sinh yếu hơn…
Gần giống với sơ đồ cành cây, bản đồ tư duy là hình thức “ghi chép” nhằm đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt những ý chính của một nội dung, hệ thống hóa một chủ đề, một mạch kiến thức… bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết. Ở vị trí trung tâm bản đồ tư duy là một hình ảnh, từ khóa thể hiện ý tưởng hoặc khái niệm chủ đạo, từ đó tỏa ra các nhánh chính và tiếp tục có sự phân nhánh, tạo ra một bức tranh tổng thể mô tả kiến thức một cách đầy đủ, rõ ràng. Nói như Tony Buzan, cha đẻ của bản đồ tư duy “một hình ảnh có giá trị hơn cả ngàn từ…”.
CẦN NHÂN RỘNG
Sau gần một năm triển khai, hầu hết giáo viên ở các trường đều biết đến phương pháp dạy học bằng bản đồ tư duy. Để phổ biến phương pháp này rộng rãi đến từng cấp học, Sở GD-ĐT Phú Yên thường xuyên tổ chức tập huấn cho các giáo viên là tổ trưởng các bộ môn ở các trường để họ nắm bắt và truyền tải lại cho các giáo viên khác. Ngoài ra, hằng năm, Sở GD-ĐT Phú Yên còn tổ chức thanh tra chuyên đề, thanh tra toàn diện các giáo viên để vận động, khuyến khích họ sử dụng phương pháp bản đồ tư duy trong dạy và học. Mới đây, trong 38 sáng kiến công nhận sáng kiến cấp tỉnh đợt I năm 2012, có 3 sáng kiến của các giáo viên đề cập đến vấn đề sử dụng bản đồ tư duy trong môn học. Đó là sáng kiến “Sử dụng bản đồ tư duy trong tiết ôn tập Toán” của cô giáo Lê Hữu Bích Hân (Trường THCS Nguyễn Chí Thanh, Đông Hòa), “Dạy học Hóa học bằng bản đồ tư duy” của thầy giáo Đặng Đình Bảy (Trường THPT Nguyễn Du, Sông Hinh), “Sử dụng bản đồ tư duy hiệu quả vào việc dạy và học Tiếng Anh lớp 7” của cô giáo Huỳnh Thị Ái Vy (Trường THCS Tôn Đức Thắng, Đông Hòa). Điều này phần nào cho thấy các giáo viên đã thực sự thấy được lợi ích thiết thực và tầm quan trọng của việc vận dụng bản đồ tư duy trong dạy và học. Để khuyến khích học sinh sử dụng bản đồ tư duy, nhiều giáo viên ở các trường đã yêu cầu học sinh hệ thống hóa lại bài học bằng bản đồ tư duy và chấm điểm, đưa vào cột điểm kiểm tra miệng hoặc kiểm tra 15 phút.
Tuy nhiên, việc triển khai dạy và học bằng bản đồ tư duy cũng có một số hạn chế: khó áp dụng với từng bài học vì bị khống chế về mặt thời gian, đòi hỏi học sinh phải có khả năng phân tích và khái quát cao. “Khi triển khai bản đồ tư duy, đối tượng nắm chắc nhất là học sinh khá giỏi, học sinh yếu kém thường trình bày vụn vặt, không liên kết được vấn đề. Tuy nhiên, theo tôi vẫn nên vận dụng thường xuyên để học sinh rèn kỹ năng, giúp học sinh hứng thú hơn trong học tập. Các giáo viên nên vận dụng bản đồ tư duy vào hầu hết các môn học để đổi mới phương pháp dạy và học”, thầy Đặng Đình Bảy (Trường THPT Nguyễn Du, Sông Hinh) nói.
HÀ MY
