Báo Phú Yên cuối tuần số 404 ra ngày 8/10/2005 đăng trang trọng bài viết của tôi: “Chê Guevara - Một chiến sĩ cách mạng kiên cường - Một tư lệnh kiệt xuất”–nhân kỷ niệm 38 năm ngày mất của ông.

Tượng đài Che Guevara ở Santa Clara

Tưởng nhớ ông, tôi lại viết những dòng tự đáy lòng mình, như những nén tâm hương, ngưỡng mộ sâu sắc về một đỉnh cao nhân cách, một con người đã trở thành huyền thoại.

Chê Guevara (hay còn gọi tên thân mật là Chê) sinh ngày 14 tháng 6 năm 1928 tại Echentina trong một gia đình có tư tưởng tiến bộ. Cha ông – Kiến trúc sư Ernesto – tham gia một đảng chính trị có khuynh hướng dân chủ – ông là một người có nhiều nghị lực, nhiều sáng kiến, nên từ khi còn trẻ tuổi, ông đã tạo dựng được một gia đình hạnh phúc, nền nếp. Còn Mẹ ông – bà Serna – là một phụ nữ thông minh, có tính cách độc lập và cá tính rất mạnh mẽ trước mọi vấn đề. Ở tuổi thanh niên, bà Serna đã tham gia phong trào phụ nữ đấu tranh đòi quyền nam nữ bình đẳng, quyền bầu cử và ứng cử như nam giới. Có lẽ những gì mà Chê có được trong tâm hồn, cốt cách của ông, một phần được kết tinh từ hai nhân cách ấy.

Chê là con trai cả, sau Chê còn bốn người em nữa, tất cả đều học qua bậc đại học, làm các ngành nghề khác nhau. Hai cô em gái đều là kiến trúc sư, còn hai cậu em trai thì một là luật sư và một là nhà thiết kế.

Khác với những người em của mình, Chê bị phát hiện có dấu hiệu hen suyễn ngay sau khi sinh mấy ngày, điều mà bố mẹ ông đặc biệt lo ngại. Và chính cái căn bệnh quái ác đó đã theo ông suốt những năm tháng còn lại của cuộc đời. Nó thực sự hành hạ ông, nhất là những ngày phải sống và chiến đấu nơi rừng sâu, nước độc, phải đối mặt với biết bao trở lực, khó khăn. Thế nhưng, với ý chí và nghị lực phi thường, Chê đã vượt qua tất cả, chiến thắng tất cả.

Với Chê, hạnh phúc lớn lao nhất, mục tiêu cao cả nhất chính là đấu tranh loại bỏ mọi bất công ở bất kỳ nơi nào nó tồn tại. Vì thế, sau khi cùng với Fidel Castro, Raul Castro và những người cách mạng Cu Ba khác hoàn thành cuộc đấu tranh giải phóng Cu Ba, Chê quyết định tiếp tục cuộc chiến đấu dưới bầu trời khác, điều mà trong thư Chê gởi lại Fidel trước lúc lên đường đã nói: Các phần đất khác trên thế giới đòi hỏi sự đóng góp khiêm tốn của tôi. Tôi có thể làm điều mà anh không thể làm được, vì anh còn phải chịu trách nhiệm là người đứng đầu đất nước Cu Ba.

Chính sự ra đi bí mật của Chê đã làm dấy lên những đồn đoán, ngờ vực, thậm chí có cả những luận điệu mang ý đồ đen tối, rằng là: Chê bị sát hại vì bất đồng quan điểm, Chê bị trục xuất khỏi Cu Ba v.v... và v.v... Thế nhưng, để bảo đảm an toàn cho Chê, Cu Ba vẫn giữ thái độ im lặng. Song mọi sự không thể kéo dài mãi được, trong một lần trả lời phỏng vấn của các nhà báo nước ngoài vây quanh Fidel hỏi: “Chê Guevara hiện nay ở đâu?” Fidel công khai nói: “Điều duy nhất mà tôi có thể nói với các bạn là Tư lệnh Chê Guevara luôn có mặt ở nơi nào có ích nhất cho cách mạng”. Và đến ngày 3 tháng 10 năm 1965, trong buổi lễ ra mắt Ban Chấp hành TW Đảng Cộng sản Cu Ba, Fidel quyết định công bố bức thư này. Bức thư mà cho đến bây giờ, dù đã hơn 40 năm, nhưng khi đọc lại, nó mới như ngày nào, vẫn còn nguyên vẹn sự nồng ấm của tình đồng chí, của nhiệt huyết cách mạng, của thái độ ứng xử mẫu mực của những người chiến sĩ cách mạng.

Bức thư viết:

01/4/1965

La Habana

Năm “Nông nghiệp”

Fidel!

Chính lúc này đây làm cho tôi nhớ lại nhiều điều, nhớ lúc chúng ta mới quen biết nhau tại nhà Maria Antonia, khi anh đề nghị tôi cùng anh về Cu Ba tham gia cuộc chiến đấu, nhớ tất cả những căng thẳng của việc chuẩn bị.

Một hôm, có đồng chí hỏi, cần báo cho ai trong trường hợp chúng ta hy sinh, và bản thân sự việc đó đã gây nên sự xúc động cho tất cả chúng ta. Về sau, qua thực tế, đã chỉ cho chúng ta biết rằng, điều đó là sự thật, rằng trong một cuộc cách mạng, và đó là cuộc cách mạng thật sự thì hoặc là chết hoặc là tự do. Nhiều đồng chí đã nằm lại dọc con đường dẫn tới thắng lợi.

Hôm nay, mọi việc đã mất đi ít nhiều kịch tính của nó, vì chúng ta đã trưởng thành hơn, già dặn hơn, nhưng sự việc vẫn cứ lặp lại. Tôi cảm thấy đã hoàn thành phần trách nhiệm mà đã gắn bó tôi với cách mạng Cu Ba, và tôi xin nói lời từ biệt anh, từ biệt các đồng chí và nhân dân của anh mà cũng là nhân dân của tôi. Tôi xin chính thức từ bỏ mọi chức vụ trong Ban lãnh đạo Đảng, chức Bộ trưởng, cấp bậc Tư lệnh và quyền công dân Cu Ba của tôi. Như vậy, về mặt pháp lý không có gì ràng buộc tôi với Cu Ba nữa. Còn những quan hệ khác thì không thể xóa được như xóa bỏ các chức vụ.

Nhìn lại quá trình cuộc sống, tôi nghĩ mình đã làm việc với tất cả tấm lòng lương thiện, tận tụy và trung thành để củng cố thắng lợi của cách mạng. Khuyết điểm duy nhất của tôi là đã không tin tưởng ở anh ngay từ những giờ phút đầu tiên ở Sierre Maestra, tôi đã không nhanh chóng nhận ra phẩm chất lãnh đạo và cách mạng của anh.

Tôi đã sống bên cạnh anh những ngày tuyệt diệu và cảm thấy tự hào được đứng trong hàng ngũ nhân dân ta trong những ngày trong sáng và bi thảm của cuộc khủng hoảng Caribê...

Tôi cũng tự hào đã đi theo anh một cách không dao động, hoàn toàn nhất trí với cách suy nghĩ, nhận xét và đánh giá của anh trước mỗi nguy cơ và các nguyên tắc.

Giờ đây, các phần đất khác trên thế giới đòi hỏi sự đóng góp khiêm tốn của tôi. Tôi có thể làm điều mà anh không thể làm được, vì anh còn phải chịu trách nhiệm là người đứng đầu đất nước Cu Ba, và vì thế đã đến lúc chúng ta phải chia tay nhau.

Tôi muốn anh hiểu là tôi ra đi với niềm vui buồn lẫn lộn. Tôi để lại nơi đây niềm hy vọng tươi sáng nhất đối với người đã xây dựng nên sự nghiệp và một trong những người thân thiết nhất của tôi – và tôi để lại một dân tộc đã xem tôi như con mình, tất cả điều đó làm cho tôi đau xót tận đáy lòng. Trên chiến trường mới, tôi sẽ mang trong người niềm tin mà anh đã truyền cho tôi, tinh thần cách mạng của dân tộc tôi, việc hoàn thành nghĩa vụ thiêng liêng nhất là chống chủ nghĩa đế quốc ở bất kỳ nơi nào, điều đó chắc sẽ hàn gắn nhanh chóng những vết thương lòng.

Tôi xin nhắc lại một lần nữa là tôi từ bỏ bất cứ trách nhiệm nào đối với Cu Ba, trừ trách nhiệm xuất phát từ tấm gương của đất nước này. Nếu một ngày nào đó, trong giờ phút cuối cùng của tôi ở chân trời khác, ý nghĩ cuối cùng của tôi sẽ hướng về Cu Ba, và đặc biệt nhất sẽ hướng về anh. Tôi xin cám ơn anh về những lời khuyên bảo và tấm gương của anh, tôi sẽ trung thành đến cùng. Tôi luôn nhất trí hoàn toàn với đường lối đối ngoại của cách mạng chúng ta, và tôi sẽ tiếp tục tiến hành như thế. Bất cứ nơi nào tôi đến, tôi sẽ cảm thấy trách nhiệm của mình là người cách mạng Cu Ba, và mãi mãi tôi sẽ cố gắng giữ đúng như thế. Tôi không hối tiếc vì đã không để lại chút gì về vật chất cho vợ con tôi và tôi rất hạnh phúc về điều đó. Tôi không yêu cầu gì cho họ, vì tôi biết nhà nước sẽ cung cấp những thứ cần thiết để cho vợ con tôi sống và học hành.

Còn rất nhiều điều muốn nói với anh và với nhân dân của chúng ta, song từ ngữ không thể diễn đạt hết những gì muốn nói.

...

Hôn anh với tất cả nhiệt tình cách mạng.

Chê

Càng đọc, càng suy ngẫm, càng bùng lên niềm xúc động sâu xa về một con người, một nhân cách, về tình đồng chí, về nghĩa cử cao đẹp và về tư tưởng giải phóng vĩ đại – tất cả vì tự do và hạnh phúc của con người.

Rõ ràng, tư tưởng giải phóng xã hội, giải phóng con người, vì hòa bình và bình đẳng giữa các dân tộc đã nung nấu Chê kể từ khi ông còn ngồi trên ghế nhà trường. Tư tưởng đó ngày càng phát triển rực rỡ khi ông thực sự lao vào cuộc đấu tranh cách mạng, lao vào cuộc chiến đấu một mất, một còn. Chính ý chí, niềm tin, nghị lực và nhân cách lớn lao ấy đã làm cho toàn bộ cuộc đời và sự nghiệp của ông bất tử. Cả loài người ngưỡng mộ ông, lớp lớp thanh niên tiến bộ trên toàn thế giới noi gương ông, coi ông là biểu tượng. Đúng như những lời nói chí tình mà Fidel đã dành để đánh giá về ông trước hàng triệu người trong cuộc mít tinh lớn diễn ra tại Quảng trường cách mạng tối 18/10/1967 (tức đúng sau 10 ngày kể từ lúc Chê hy sinh) để tưởng nhớ người du kích anh hùng. Fidel nói: “Chê đã hy sinh không phải để bảo vệ lợi ích và sự nghiệp nào khác mà chính là lợi ích và sự nghiệp của những người bị áp bức bóc lột trên lục địa này. Chê đã ngã xuống không phải để bảo vệ sự nghiệp nào khác mà chính là sự nghiệp của những người nghèo và thấp hèn trên trái đất. Cho đến bây giờ chúng ta chưa thể hình dung được tầm cỡ của sự mất mát ấy đối với phong trào cách mạng. Song trong lịch sử, những người hành động như Chê, những người đã tự nguyện hiến dâng toàn bộ cuộc đời cho Tổ quốc, cho nhân loại, cho những người thấp hèn, mỗi ngày qua đi họ càng trở nên vĩ đại, họ nhanh chóng đi vào trái tim của các dân tộc. Kẻ thù đã bắt đầu nhận thấy điều này, và chúng sẽ không phải chờ đợi lâu để kiểm chứng, vì cái chết của Chê đã ươm mầm cho sự sống. Sẽ xuất hiện lớp lớp những người kiên quyết học tập Chê và theo gương Chê.

Vì những lẽ đó chúng ta phải nhìn về tương lai một cách kiên định và lạc quan. Và chúng ta sẽ luôn tìm kiếm trong tấm gương của Chê nguồn cổ vũ về tính không khoan nhượng trước quân thù và về tình đoàn kết quốc tế cao cả. Chúng ta hãy nói với Chê và với những người anh hùng đã chiến đấu và đã ngã xuống cùng với Chê là: Hãy luôn luôn tiến tới thắng lợi, Tổ quốc hay là chết!, Chúng ta nhất định thắng!”.

Đó là những gì chúng ta được biết về Chê, về người anh hùng mà sức lan tỏa của nó không thế lực đen tối nào có thể ngăn cản được. Chê vẫn còn đó trọn vẹn trong khối óc và trái tim của triệu triệu con người.

Chê Guevara – biểu tượng của tình yêu và sự bất tử.

VŨ VĂN THOẠI

Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy