Tôi vốn là đứa tối dạ chẳng dám học đòi cổ nhân mà làm ông quan trung tín, ông thầy trí tuệ đâu? Thế nhưng từ khi vào nhận chức ở đây đến nay luôn luôn mong được vỗ về trăm họ giữ yên một phương, những muốn làm thư thái nỗi niềm mà đấng Cửu Trùng ở bề trên vẫn ngày đêm đau đáu. Lại may nhờ có các quan đại tướng đồng liêu vui vẻ lo việc, lại nhờ có các quan tán lý đốc thị chăm nom giúp cho, nên tôi được thư thái dạo gót tiêu dao vùng Hà Khê, Thiên Mụ, chứ đâu dám khoe khoang là mình làm chính sự giỏi giữ cho dân yên hòa đâu? Cai trị dân chúng cốt sao cho công việc không rắc rối mà cũng không bị bỏ phế vậy, tức là giúp cho dân công việc được tiện lợi, đó cũng là vô sự rồi.
Trong khoảng thời gian ấy, tôi đi dạo thân khắp vùng non nước, thăm thú các danh lam cổ tích, tìm hiểu tục lệ cũ, dò xét nhân tài, rồi lấy bút chép lại gọi tên là Phủ biên tạp lục. Đây chỉ là một chiếc lông chim hồng tạm là ghi lại việc để nhớ mà thôi. Tuy thế, các bậc quân tử ở triều trung nếu muốn tìm hiểu sự tích dải đất phương nam thì chẳng cần phải đi xa ngàn dặm cũng có thể tìm thấy ở trong tập sách này rồi.
Ngày 15 tháng 8 năm Cảnh Hưng thứ 37 (1776) Phụng sai Thuận Hóa Quảng Nam đẳng đạo Tham thị Tham tán quân cơ Thuận Hóa xứ Hiệp trấn phủ Hữu Thắng Cơ, Nhập thị Bồi tụng Tả thị lang bộ Hộ Dĩnh Thành hầu Lê Quế Đường tự là Doãn Hậu người huyện Diên Hà viết xong tại gác Triêu Dương thành Phú Xuân.
Phiên âm:
Thuận Quảng các hải môn chi ngoại các hữu thạch sơn dũng khởi hải trung vi trấn, quảng hiệp bất nhất. Nam Bố Chính Châu An Niểu xã chi Bắc Biên thôn hữu sơn danh Cù Lao Cỏ, xuất hải tứ canh khả đáo. Điện Bàn phủ Đà Nẵng môn ngoại hữu sơn danh Hòn Trà, Hòn Lỗ, xuất cảng bán canh khả đáo.
Thăng Hoa phủ Đại Chiêm môn hữu đại sơn danh Cù Lao Chàm tam tọa đối trĩ, nhị đại nhi thanh mậu hữu dân cư điền dã cam quất sinh hoa đẳng vật, thượng hữu cam tuyền nhị. Nhất tiểu nhi tiêu khô, xuất hải nhị canh khả đáo.
Quảng Ngãi phủ Bình Sơn huyện An Vĩnh xã đại hải môn ngoại hữu sơn danh Cù Lao Ré quảng khả tam thập dư lý, cựu hữu Tứ Chính phường dân cư đậu điền, xuất hải tứ canh khả đáo. Kỳ ngoại hữu Đại Trường Sa đảo, cựu đa hải vật bạc hóa, lập Hoàng Sa đội dĩ thái chi, hành tam nhật thủy đáo, nãi cận ư Bắc Hải chi xứ.
Quy Nhơn phủ tân quan Thời Phú, Nước Ngọt, Nước Mặn các hải môn giai hữu sơn đảo đa yến oa, lập Thanh Châu đội dĩ thái chi.
Bình Thuận phủ hải ngoại hữu sơn danh Côn Lôn, quảng sổ lý diệc đa yến oa. Kỳ ngoại hữu danh Cù Lao Khoai, cựu đa hải vật bạc hóa, lập Hải Môn đội dĩ thái chi.
Gia Định phủ hải môn ngoại hữu sơn danh Côn Lôn.
Hà Tiên trấn hải môn ngoại hữu sơn danh Đại Côn Lôn, hữu dân cư.
Thuận Hóa nhập Quảng Nam đạo lộ lục hành tự Quán Luân Voi chí Quán Trà bán nhật khứ mộ đáo Tuần Ải Quán, hựu chí Quán Sảng bán nhật khứ mộ chí Thanh Khê Quán, hựu chí Miên Sa quán bán nhật khứ mộ chí Quảng Nam doanh. Tự Quảng Nam chí Hà Lam quán bán nhật khứ mộ chí Bà Dầu quán, hựu chí Khang Thọ quán bán nhật khứ mộ chí Ông Bộ quán, hựu chí Bến Ván quán bán nhật khứ mộ chí Trì Bình quán, hựu chí Ô Sông quán bán nhật khứ mộ chí Trà Khúc quán, hựu chí La Hà quán bán nhật khứ mộ chí Địa Thi quán, hựu chí Hoa Sơn quán bán nhật khứ mộ chí quán Cát, hựu chí Mân Khê quán bán nhật khứ mộ chí Bến Đá quán, hựu chí Bồ Đề quán bán nhật khứ mộ chí Phủ Cũ quán, hựu chí quán Tre bán nhật khứ mộ chí Lăng Cả quán, hựu chí Quán Trò bán nhật khứ mộ chí quán Mới, hựu chí Canh Hàn quán bán nhật khứ mộ chí Phú Trung quán, hựu chí Rung Rinh chân Đèo quán bán nhật giáp Phú Yên phủ địa giới, cộng thập tứ nhật bán.
Kỳ lục hành thượng đạo trung đạo chí hạ bạn tuần các yếu lộ tự Đồng Bò sơn liên cựu tuần hạ chí Bến Đá đèo bán nhật. Sa Huỳnh tuần thượng chí Bến Đá đèo bán nhật, hựu chí Lệ Dương quán nhất nhật, hựu chí Đồng Đại công trường bán nhật, hựu chí Đồng Hươu quá bán nhật, Đồng Hươu thượng hành chí Cầu Bông nhị nhật. Lệ Dương quán hạ hành chí thử diệc nhị nhật. Cầu Bông chí Tây Sơn nhất nhật. Tây Sơn hạ hành giáp giáp quán Lạc đại lộ diệc nhất nhật.
Thuận Nhất đội Câu Kê Long Đức bá kê tự Quảng Nam doanh chí Quảng Ngãi phủ quân hành nhật trình vị: Tự tuần Ải Vân chí Quảng Nam doanh tục viết Dinh Chiêm tại Duy Xuyên huyện Cần Húc xã bất quá nhị nhật, như đại quân đồn trú Dinh Chiêm tiến nhập kinh lược độ hà chí Kẻ Thế (hữu tiểu bản kiều) Bảo Toán tiễu giang, kinh Lang Châu quán, Vân Quật xã (hữu bản kiều) Bà Luyện giang Đầm Khoai tam chi tiểu cập Trà Đình gián Hương Ly xã, Hương Lộc, Hương Toàn đẳng xã (tiểu khê hữu bản kiều) quán Cát, Liễu Thi quán chí Hà Lam xã nhất nhật trình. Hựu hành Kinh Cây Mít, Bà Tư xã (hữu tiểu khê) Trưởng An quán, Cẩm Lũ xã (tuyền hữu bản kiều) Kế Xuyên quán, Trà Long quán (tuyền hữu bản kiều) Lò Thổi quán, quán Sỏi (tuyền hữu tiểu bản), quán Tháp (tuyền hữu bản kiều nhị sở), chí Chiên Đàn thị nhất nhật trình, hựu hành kinh Suối Đá quán (kiều hữu tiểu bản) Tam Kỳ giang Phú Khang quán chí Bầu Bầu giang nhất nhật trình. Hựu hành kinh Trà Lý quán, Cây Kinh quán, thợ Kiều, Ông Bộ (biên lộ cận sơn) quán Trảy, quán Cát (nhị xứ toàn sa cát, tục hô Truông Cát), chí Bến Ván giang nhất nhật trình, hựu hành kinh Thạch Soi quán (toàn sa mãng giáp sơn lâm) chí quán Ốc (diệc gia sa mãng) vi Thăng Điện nhị phủ dữ Quảng Ngãi giáp giới xứ. Hựu hành chí Quảng Ngãi Trì Bình quán (lộ diệc cận sơn) quán Suối Xứ (tuyền hữu bản kiều giáp lộ cận sơn) chí quán Trò nhất nhật trình. Hựu hành kinh Chợ Mới (tuyền hữu bản kiều) Châu Ô giang Ô Sông quán, diệc hữu bản Kiều, trùng Ba Gò chí Cầu Cháy nhất nhật trình. Hựu hành kinh Hàng Dừa quán, Lân Đồ quán (lộ giáp sơn) Cầu Kênh, Hàng Dừa, Quán Trò (tuyền hữu bản kiều tam sở) phường Rượu chí Trà Khúc đại giang nhất nhật trình. Hựu hành kinh Chương Nghĩa doanh thị (hữu tiểu khê) Ba La quán (tuyền hữu trúc Kiều) La Hà quán (tuyền hữu trúc kiều, lộ hựu giáp lâm) chí Cầu Cáy Vả nhất nhật trình (tuyến hữu kiều nhị sở), hựu hành kinh Vệ giang quán Lạc chí Địa Thi quán nhật trình vi Quảng Ngãi quán. Hựu hành kinh Nghĩa Trang quán, chí Hoa Sơn quán, kinh Quán, Bờ Đạp quán (tiểu khê) Trà Câu quán chí quán Cát nhất nhật trình. Hựu hành kinh Quán Sứ, Miên Khê quán (hữu tuyền hữu bản giáp Bến Đá chân đèo), Dốc My quán (tại Bến Đá) chí quan Đỉnh Đèo nhất nhật trình vi Quảng Ngãi phủ dữ Quy Nhơn giáp giới, cộng thập nhị nhật, thử sư hành chi độ dã. Nhược thuyền nhân hành trình tắc tự Kẻ Thế chí Chiên Đàn thị nhất nhật, tự Bến Ván chí Cầu Cháy nhất nhật, hựu chí Cầu Cây Vả nhất nhật, hựu chí Địa Thi quán nhất nhật. Tự thử chí Bến Đá quán Đỉnh đèo nhất nhật, cộng lục nhật trình.
Thăng Hoa, Điện Bàn nhị phủ Phòng Tây, Thu Bồn, Vực Rắn tam xứ giai đại đồng điền. Quảng Ngãi phủ Bình Sơn huyện Phú Xuân xã địa diện, Chương Nghĩa huyện Phú Khang xã địa diện, tịnh cận giang, thủy thổ bình thiện, đồng điền quảng khoát cao bình ước sổ thiên dư mẫu hiệu Tiển Đồng Nai. Tiền Nguyễn thị lập thất thập trại chiêu tập sơn dân khánh hộ điền tác đắc cốc thậm đa.
Quảng Ngãi phủ Bình Sơn huyện An Bình xã thôn cư cận hải. Hải ngoại chi đông bắc hữu đảo dữ yên, quần sơn linh tinh, nhất bách tam thập dư đỉnh, gián sơn hữu hải tương cách hoặc nhất nhật, hoặc sổ canh. Sơn thượng cam tuyền. Đảo chi trung hữu hoàng sa chử, trường ước tam thập dư lý, bình thản quảng đại, thủy thanh triệt để. Đảo bàng yến oa vô số, chúng tiểu dĩ thiên vạn kế. Kiến nhân hoàn tập bất tộ. Chử biên kỳ vật thậm đa. Kỳ văn loa danh viết Ốc tai voi, đại như tịch, phúc hữu lập như chỉ đại, sắc trọc bất cập bạng châu. Kỳ xác khả tiễu thành bi, khả tác khôi nê đồ ốc bích giả; hữu danh Ốc Xà cừ, khả sức khí vật, hữu danh ốc giả, chư loa nhục khả yên chử. Đại mại thậm đại, hữu danh hải ba, tục viết tràng bông. Tự đồi mồi nhi tiểu, giáp bạc khả sức khí mính, noãn tự cự chỉ, đầu khả yêm thực. Hữu danh hải sâm, tục viết đót đót, du vịnh chư bàng, thái thủ dĩ thạch khôi sát quá, khử tràng sái can. Thực thời điền giải tẩm chi quát tịch, đồng hà trư nhục cánh hảo. Chư phiên bạc đa tao phong hoại ư thử. Tiền Nguyễn thị trí Hoàng Sa đội thất thập suất, dĩ An Vĩnh nhân sung chi, luân phiên thứ thủ.
(Còn nữa)
