Dạng thức mới này thể hiện thành quả to lớn của trào lưu bình đẳng giới ở Việt Nam. Phụ nữ ngày nay đã vượt khỏi bổn phận của người nội trợ và “nâng khăn sửa túi” cho chồng.

Phụ nữ bây giờ rất tự tin, năng động.

Hôn nhân và gia đình là giá trị văn hóa cơ bản của mọi dân tộc, được thể hiện qua những dạng thức văn hóa do xã hội quy định. Khi xã hội biến chuyển thì dạng thức văn hóa này cũng thay đổi theo. Theo truyền thống lâu đời của dân tộc, mỗi tấm thiệp cưới thường được mở đầu như sau: “Ông bà... - Ông bà... trân trọng báo tin lễ thành hôn của các con chúng tôi...”. Tấm thiệp ấy là sản phẩm của một dạng thức văn hóa thể hiện phong tục hôn nhân và gia đình của người Việt. Sau khi kết hôn, người phụ nữ về “làm dâu” và trở thành một thành viên trong gia đình nhà chồng; do đó được gọi theo họ, tên hay thứ bậc, chức tước, học vị của chồng. Nhờ đó mà vợ và chồng trở thành “một nửa” của nhau trong một gia đình đồng nhất. Ngoại trừ một số trường hợp đặc biệt, mọi người Việt Nam đều mặc nhiên chấp nhận dạng thức này. Nhiều nữ trí thức có tiếng tăm trong xã hội vẫn theo dạng thức truyền thống để xưng danh: Bà Huyện Thanh Quan, bà Nguyễn An Ninh, bà Ngô Bá Thành… 

Ở Việt Nam, dạng thức văn hóa mới hình thành đang được xã hội chấp nhận và dần dần thay thế cho dạng thức truyền thống. Nhưng người ta vẫn phải tự hỏi rằng: Dạng thức mới này có tác động tích cực đối với giá trị bền vững của gia đình hay không?

Dạng thức này không phải của riêng người Việt mà là chung của các dân tộc Đông Á (Nhật Bản, Triều Tiên, Trung Quốc…) và cũng tương tự dạng thức của các nước Âu - Mỹ. Tại Mỹ, khi Hillary Diane Rodham làm đệ nhất phu nhân của Tổng thống Bill Clinton, trở thành thượng nghị sĩ hay ứng viên tổng thống rồi ngoại trưởng Mỹ, người phụ nữ tài ba và đầy quyền lực này vẫn là bà Hillary Clinton! Nói chung, cách gọi tên gia đình và tên người phụ nữ như từ xưa đến nay là dạng thức văn hóa về hôn nhân và gia đình theo chế độ phụ quyền đang tồn tại trên toàn thế giới.

Dạng thức trên tưởng chừng sẽ tồn tại vĩnh cửu nhưng xã hội hiện đại đã tác động đến nó một cách mạnh mẽ. Phụ nữ ngày nay đã vượt khỏi bổn phận của người nội trợ và “nâng khăn sửa túi” cho chồng. Họ được học hành để trở thành tú tài, cử nhân, thạc sĩ hay tiến sĩ không khác gì nam giới nên cũng đảm nhiệm công việc xã hội trên mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, giáo dục… như đàn ông.

Từ đó, vai trò của người vợ và người chồng trong gia đình cũng thay đổi theo. Nhiều người vợ không còn phụ thuộc kinh tế của chồng, một số quý bà còn mang lại nguồn thu nhập chính khiến các quý ông bất đắc dĩ phải trở thành người nội trợ. Ngày nay, những danh xưng “bà chủ tịch”, “bà bộ trưởng” “bà giám đốc”, “bà hiệu trưởng”, “bà bác sĩ”, “bà luật sư”... không còn là sự chia sẻ địa vị của chồng mà là chức vụ hay chức danh của chính các bà.

Do tình hình thực tiễn trên, hiện nay rất hiếm khi gặp một người phụ nữ được gọi theo tên hay chức vụ của chồng, đến mức dường như cách gọi tên đó đã bị lãng quên, người ta gọi và viết tên các gia đình và các quý bà theo kiểu mới. Ngày nay, đa số các thiệp cưới viết rằng:  “Ông bà Nguyễn Văn Đ. - Trịnh Thị S., ông bà Quách Văn M. - Phạm Thị D. trân trọng báo tin...”. Theo hướng này, khi một quả phụ qua đời thường được cáo phó hay chia buồn bằng chính tên thật của người ấy mà không dùng tên chồng kèm theo nhũ danh như trước, chẳng hạn: “Bà quả phụ T.T.M.T., phu nhân của ông N.V.T. quá cố, đã từ trần lúc... ngày...”.

Cách gọi tên các gia đình và các quý bà như vậy đã mặc nhiên gạt bỏ dạng thức gia đình đồng nhất trong họ tên của người chồng theo truyền thống, để khẳng định dạng thức văn hóa mới về gia đình bình đẳng giữa hai vợ chồng, mà mỗi người giữ nguyên họ tên của mình. Dạng thức mới này thể hiện thành quả to lớn của trào lưu bình đẳng giới ở Việt Nam cũng như trên thế giới. Tại Mỹ, cũng đã có một số phụ nữ mạnh dạn giữ nguyên tên gọi thời con gái của mình mà không chịu đổi theo họ tên chồng.

TS LÊ VINH QUỐC

(Người lao động)