Thoăn thoắt trèo lên những nhánh sầu riêng, anh Lê Văn Hiệp, 41 tuổi, quê Đắk Lắk gõ cán dao lên một trái sầu riêng để xác định độ tuổi của trái. Chỉ sau vài lần gõ, anh Hiệp cẩn thận cắt cuống và thả xuống. Công việc anh Hiệp đang làm là gõ sầu riêng - một nghề mới với thu nhập cao. Thế nhưng, không phải ai cũng làm được nghề độc đáo này.

Độc lạ nghề “gõ ra tiền”

Chúng tôi theo chân anh Lê Văn Hiệp đi thu hoạch sầu riêng tại vườn của gia đình anh Nguyễn Văn Vũ ở thôn Tân An, xã Ea Bar, huyện Sông Hinh. Gia đình anh Vũ có hơn 4ha sầu riêng đang đến tuổi thu hoạch. Tất cả sầu riêng trong vườn đều được anh Vũ ký hợp đồng bán cho Công ty TNHH Thương mại dịch vụ Lan Tươi (tỉnh Đắk Lắk) để xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc. Anh Hiệp là kỹ thuật viên, kiêm thợ gõ, thẩm định sầu riêng của doanh nghiệp này.

Từ sáng sớm, anh Hiệp đã bắt đầu công việc thu hoạch sầu riêng. Sau khi quan sát và lấy thông tin từ chủ vườn, anh cẩn thận leo lên cây, dùng cán dao Thái Lan gõ nhẹ lên vỏ sầu riêng. Cảm thấy ưng ý, anh trở lưỡi dao cắt nhẹ cuống sầu riêng và thả xuống cho người thợ chụp đợi sẵn bên dưới. Hết cành này, anh lại chuyền đến cành khác để gõ và kiểm tra những trái khác trên cây. Chưa đầy 1 giờ, chiếc xe tải 1 tấn đã được chất đầy sầu riêng.

Theo anh Hiệp, để xác định độ tuổi của trái sầu riêng, người thợ gõ sẽ dùng cán dao gõ lên vỏ; nếu nghe tiếng cốc cốc thì trái còn non, còn nghe tiếng bộp bộp là trái đã già. Bởi khi sầu riêng chín, vỏ teo lại và phần cơm tách vỏ nên gõ sẽ nghe tiếng bộp bộp, trái cũng nhẹ hơn. Hiện nay, một thợ gõ sầu riêng chuyên nghiệp được trả công từ 500-1.000 đồng/kg sầu riêng. Bình quân, mỗi ngày một người thợ gõ có thể thu hoạch từ 7-10 tấn sầu riêng, tương đương thu nhập từ 3,5-10 triệu đồng. Vào mùa thu hoạch, mỗi thợ gõ sầu riêng có thể thu nhập từ 100-150 triệu đồng/tháng.

Anh Hiệp chia sẻ: Tôi bén duyên với cây sầu riêng từ năm 2012. Bên cạnh 4ha sầu riêng tự trồng, tôi còn lân la học kỹ thuật trồng, chăm sóc và thu hoạch sầu riêng. Nhận thấy tiềm năng của công việc thợ gõ, tôi kiên nhẫn đi theo các thợ chuyên nghiệp để quan sát, học hỏi kinh nghiệm khắp các vùng trồng sầu riêng trong nước... Sau 5 năm, tôi dần được công nhận và trở thành thợ gõ chính. Mỗi ngày, chúng tôi làm việc từ sáng sớm cho đến tận đêm khuya. Sau khi cắt tại vườn, chúng tôi cân đo, phân loại sầu riêng theo từng size trái, chất lượng. Những trái đạt chuẩn loại 1 sẽ được đưa vào kho xuất khẩu; những trái kém hơn thì đưa sang hàng loại 2, loại 3… Tất cả các khâu đều phải được thực hiện một cách chính xác gần như tuyệt đối nhờ vào cán dao và kinh nghiệm của người thợ gõ.

Thu hoạch sầu riêng tại xã Ea Bar, huyện Sông Hinh. Ảnh: THÙY THẢO

Nghề kén người

Thu nhập cao, nghề gõ sầu riêng đã thu hút rất nhiều người theo học. Thế nhưng, đây lại là công việc rất kén người. Bởi lẽ, nghề gõ sầu riêng yêu cầu người thợ gõ phải có sự tỉ mỉ, thận trọng, sức khỏe dẻo dai để liên tục leo trèo trên những cây sầu riêng cao lớn.

Hiện nay, anh Hiệp đang có vài “đệ tử” theo học nghề. Muốn học nghề này thì người thợ phải bắt đầu từ công việc thợ phụ, đi chụp sầu riêng. Sau đó, những người tinh ý, chịu khó quan sát, học hỏi, tích lũy dần kinh nghiệm, mới có thể lên làm thợ gõ chính. Người học nhanh thì 1-2 năm; người lâu hơn phải 4-5 năm mới thành nghề. Những người không đủ nhạy bén và kiên trì sẽ không theo được công việc này.

Theo anh Hiệp, để xác định độ tuổi của trái sầu riêng, đầu tiên phải biết thời điểm trổ nhụy để xác định ngày tuổi của trái; sau đó quan sát trực tiếp tại vườn, kiểm tra vỏ, cuống, gai và dùng cán dao gõ nhẹ lên trái để nghe chính xác độ già của trái sầu riêng… Cẩn thận hơn, thợ gõ vào thăm vườn, cắt một trái để kiểm tra; nếu cơm sầu riêng có màu vàng, ăn có bột và vị ngọt thanh, thì trái đã đủ tuổi. Thợ gõ chuyên nghiệp cũng có thể xác định được trái sầu riêng bị nấm, sượng do gặp phải những cơn mưa trái mùa. Việc giám định chất lượng sẽ giảm rủi ro, thiệt hại cho doanh nghiệp thu mua sầu riêng xuất khẩu.

Mặc dù nghề gõ sầu riêng cho thu nhập rất cao, nhưng hiện nay Phú Yên vẫn chưa có thợ gõ chuyên nghiệp. Các thợ gõ chủ yếu đến từ các tỉnh Tây Nguyên, đồng bằng Sông Cửu Long và vùng Đông Nam Bộ. Những thợ gõ này hoạt động độc lập hoặc là kỹ thuật viên của các doanh nghiệp thu mua, xuất khẩu sầu riêng.

Anh Hoàng Đình Chiến ở xã Ea Bar cho biết: Tôi trồng sầu riêng hơn 7 năm nay. Tôi theo học hỏi kinh nghiệm từ những người chuyên làm kỹ thuật chăm sóc, gõ, thu hoạch sầu riêng ở nhiều nơi. Từ đó tích lũy kinh nghiệm để xác định độ tuổi của trái sầu riêng với độ chính xác trên 80%. Đây là một công việc rất thú vị và hấp dẫn nên tôi vẫn tiếp tục học hỏi.

Anh Lê Văn Hiệp đang thu hoạch sầu riêng tại vườn ở xã Ea Bar, huyện Sông Hinh. Ảnh: NGÔ XUÂN

Trách nhiệm lớn

Theo các chủ vườn, mỗi vườn sầu riêng sẽ cắt 3 dao (3 lần cắt), mỗi dao cách nhau khoảng 20 ngày; trong đó, nhát dao đầu tiên luôn là quan trọng nhất. Thông thường, khi vườn có 1 trái sầu riêng đầu tiên rụng là dấu hiệu vườn sầu riêng đó đã đến tuổi thu hoạch. Thời điểm này, chủ vườn sẽ gọi thương lái đến đặt cọc. Tuy nhiên, việc xác định chính xác ngày nào cắt và cắt những trái nào phải cần đến thợ gõ chuyên nghiệp.

Do vậy, nếu thợ gõ không có kinh nghiệm, hoặc không có tâm thì sẽ cắt hết vườn một lần để “ăn tiền” theo sản lượng thu hoạch. Khi đó, thương lái có nguy cơ thua lỗ vì có nhiều trái không đạt. Để khắc phục tình trạng này, thương lái thường ký hợp đồng trách nhiệm, yêu cầu thợ gõ phải bồi thường nếu cắt quá nhiều trái non. Thực tế, một số thợ gõ phải bồi thường hàng trăm triệu đồng, thậm chí hàng tỉ đồng cho thương lái hoặc chủ vườn vì cắt sầu riêng không đúng tuổi.

Anh Trung Hòa, một người trồng sầu riêng ở xã Ea Bar cho biết: Thông thường, sầu riêng được thu hoạch sau 90-120 ngày kể từ ngày cây sầu riêng xổ nhụy (tùy theo từng giống). Chủ vườn có kinh nghiệm sẽ xác định được trái già và chín để ăn liền, thời gian dao động từ 2-4 ngày. Đối với sầu riêng xuất khẩu, các công đoạn thu mua, bảo quản, vận chuyển phải mất từ 10-15 ngày, nên thợ gõ sẽ xác định hái sầu riêng có độ già ở mức 75-80%. Đây là lý do các thương lái lớn, các công ty thu mua sầu riêng đều phải thuê thợ gõ sầu riêng với mức lương rất cao. Phú Yên đang rất cần những người thợ gõ lành nghề để phục vụ tốt hơn cho nhu cầu xuất khẩu.

Theo UBND huyện Sông Hinh, trên địa bàn huyện có trên 700ha sầu riêng; trong đó, khoảng 200ha đang thu hoạch. Thời điểm đầu mùa, giá sầu riêng dao động từ 75.000-80.000 đồng/kg; hiện nay giảm còn 60.000-70.000 đồng/kg. Không chỉ tạo nguồn thu cho chủ vườn, các vườn sầu riêng còn mang lại việc làm và thu nhập cho rất nhiều người dân địa phương.

NGÔ XUÂN - THÙY THẢO