Bệnh tay chân miệng gặp rải rác quanh năm ở hầu hết các địa phương. Tại các tỉnh phía Nam, bệnh có xu hướng tăng cao vào hai thời điểm: từ tháng 3-5 và từ tháng 9-12 hàng năm.
Bệnh thường gặp ở trẻ dưới 3 tuổi và rất ít thấy ở trẻ trên 5 tuổi. Một điểm cần lưu ý là trong một đợt dịch, trẻ có thể bị mắc nhiều lần cho đến khi được 5 tuổi mới miễn dịch hoàn toàn với bệnh.
Các yếu tố sinh hoạt tập thể như: trẻ đi học tại nhà trẻ, đến các nơi trẻ chơi tập trung là những yếu tố nguy cơ lây truyền bệnh, đặc biệt là trong các đợt bùng phát.
Hai nhóm tác nhân gây bệnh tay chân miệng thường gặp là Coxsackie virus A16 và Enterovirus 71 (EV71). Các trường hợp biến chứng nặng thường do EV71.
Vi rút gây bệnh có khả năng lây lan rất nhanh qua đường miệng. Trong những đợt dịch, bệnh có thể lây rất nhanh từ trẻ này sang trẻ khác qua các chất tiết ở mũi, miệng, phân hay nước bọt của trẻ bệnh. Ngoài ra, bệnh còn lây cho trẻ qua bàn tay của người chăm sóc.
Biểu hiện của bệnh tay chân miệng gồm: Loét miệng (vết loét đỏ hay phỏng nước, đường kính 2-3mm ở niêm mạc miệng, lợi, lưỡi, trẻ bị đau miệng, bỏ ăn, bỏ bú, tăng tiết nước bọt); phát ban dạng phỏng nước ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, gối, mông, tồn tại trong thời gian ngắn (dưới 7 ngày), sau đó có thể để lại vết thâm, rất hiếm khi loét hay bội nhiễm; sốt nhẹ; nôn.
Nếu trẻ sốt cao và nôn nhiều dễ có nguy cơ biến chứng. Biến chứng thần kinh, tim mạch, hô hấp thường xuất hiện sớm, từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 5 của bệnh.
Biến chứng thần kinh: Viêm não, viêm thân não, viêm não tủy, viêm màng não.
Bệnh nhi rung giật cơ (từng cơn ngắn 1-2 giây, chủ yếu ở tay và chân, dễ xuất hiện khi bắt đầu giấc ngủ hay khi cho trẻ nằm ngửa); ngủ gà, bứt rứt, chới với, đi loạng choạng, run chi, mắt nhìn ngược; rung giật nhãn cầu; yếu, liệt chi (liệt mềm cấp); liệt dây thần kinh sọ não.
Co giật, hôn mê là dấu hiệu nặng, thường đi kèm với suy hô hấp, tuần hoàn…
Lưu ý: Biến chứng viêm não màng não vẫn có thể xuất hiện khi các nốt phỏng nước trên da trẻ đã khô và đóng vảy.
Cần chú ý phát hiện sớm biến chứng viêm não màng não và đưa trẻ đến bệnh viện trong vòng 6 giờ đầu sau khi xuất hiện các biểu hiện của biến chứng để được cấp cứu kịp thời.
Biến chứng tim mạch, hô hấp: Viêm cơ tim, phù phổi cấp, tăng huyết áp, suy tim, trụy mạch.
Lưu ý dấu hiệu nặng là da nổi bông (vân tím), có thể chỉ khu trú ở một vùng cơ thể (một tay, một chân...).
Hãy đưa trẻ đến khám bệnh tại các cơ sở y tế và tái khám mỗi 1-2 ngày trong 8-10 ngày đầu của bệnh. Trẻ có sốt phải tái khám mỗi ngày cho đến khi hết sốt ít nhất 48 giờ.
Nếu trẻ được chỉ định chăm sóc tại nhà, cần vệ sinh răng miệng và thân thể, tránh làm nhiễm trùng các bóng nước; giảm đau, hạ sốt bằng cách lau mình bằng nước ấm, dùng thuốc hạ sốt; nghỉ ngơi hợp lý, hạn chế vận động, tăng cường dinh dưỡng, cho ăn thức ăn lỏng, mềm, uống nhiều nước, nhất là nước hoa quả; không cạy vỡ các bóng nước để tránh nhiễm trùng. Cần theo dõi sát để khi có các dấu hiệu bệnh thì đưa trẻ đến bệnh viện ngay!
Hiện nay vẫn chưa có vắc-xin phòng bệnh tay chân miệng nên cần thực hiện tốt các biện pháp sau:
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng dưới vòi nước chảy, nhất là trước và sau khi nấu ăn, trước khi ăn và sau khi đi tiêu. Nếu có chăm sóc trẻ thì cần lưu ý rửa tay sau mỗi lần thay tã, làm vệ sinh cho trẻ.
- Rửa sạch các dụng cụ, vật dụng, đồ chơi, sàn nhà bằng nước và xà phòng, rồi khử trùng bằng dung dịch khử khuẩn Cloramin B 2% hoặc các dung dịch khử khuẩn khác.
- Đeo khẩu trang mũi miệng khi hắt hơi hoặc ho.
- Cách ly trẻ bệnh tại nhà, không đến nhà trẻ, trường học, nơi các trẻ chơi tập trung trong 10-14 ngày đầu của bệnh.
BSCKII NGUYỄN THÀNH LÃM
Phó Trưởng Khoa Truyền nhiễm, Bệnh viện Đa khoa Phú Yên
