Có ưng Đá Tượng, mất lòng Trung Trinh.

Thôn Trung Trinh thuộc xã Xuân Phương, huyện Sông Cầu, nằm cách quốc lộ 1A chừng vài trăm mét. Phía nam giáp thôn Lệ Uyên (trong địa bạ là Suối Tre), phía bắc giáp Đèo Nại, phía tây có núi Ông Định cao độ 305 m, thấp nhất trong vùng, chạy dài theo hướng bắc nam. Phía đông có dãy núi khởi đầu từ hướng bắc chạy về nam đến cuối phình to ra như hình một cái chài mà chóp là hướng bắc. Núi này có tên là Hòn Giông còn gọi là núi Đá, bìa núi là ranh giới giữa hai thôn Lệ Uyên và Trung Trinh.

Làm muối ở Lệ Uyên - Ảnh: KIM SA

Từ xa, về hướng nam trên nửa chừng núi Ông Định phóng tầm nhìn thì Hòn Giông giống hình con rùa, mà theo truyền thuyết địa phương thì đầu con rùa này đã bị chặt đứt khi người Pháp làm quốc lộ 1A, rồi lại bị chặt nhỏ băm vằm khi người Mỹ làm con lộ mới bây giờ.

Đầu thế kỷ XX, Trung Trinh và Lệ Uyên có các vị Hán học uyên thâm thành đạt như Đốc Trọng và Đốc Uyên. Số hộ gia đình chỉ vài trăm, sống rải rác dọc theo triền núi, dân đa phần làm muối, vụ mùa từ tháng 3 đến tháng 7. Diện tích trong vùng có đến 187 ha, có 10 lò muối hầm. Tuy vậy, thu nhập chẳng là bao, nhất là những năm mất mùa và giá muối rẻ. Cũng có một số hộ làm nông với ruộng và rẫy đất thổ quanh triền núi. Cuộc sống của người dân vùng này rất khó khăn, ít có gia đình khá giả, làm ăn phát đạt.

Những năm 40, Trung Trinh có trường Sơ cấp Tiểu học với vài ba mươi học sinh của Lệ Uyên, Bãi Đồng, Vũng Mắm. Sau đó trường trại tiêu tan qua hai cuộc kháng chiến. Từ năm 1975 trường mới được xây dựng lại.

Đá Tượng là xóm đầu thôn Phú Mỹ, xã Xuân Phương. Phía Đông giáp Vũng Mắm (Phú Mỹ), phía tây giáp Trung Trinh, phía nam giáp vịnh Xuân Đài. Dân cư ở đây có chừng một trăm hộ. Nơi này có mấy cụm đã to dọc theo bờ vịnh Xuân Đài. Chính những hòn đá có hình dáng khác nhau sắp xếp lộn xộn bên bờ vịnh làm nên tên làng Đá Tượng. Dân ở vùng này đa số làm nghề biển, có nuôi tôm hùm bằng lồng sắt dưới lòng vịnh sâu, một số làm nghề muối và nghề nông. Dọc làng Đá Tượng có nhiều lăng Ông Nam Hải.

Bãi Đồng thuộc xã Xuân Phương, đời sống dân chúng sút kém, khó khăn hơn nhiều. Bởi thế nên cô gái Bãi Đồng ái ngại không biết nên chọn ai để làm chồng khi mà hai cậu trai ở hai thôn đến cầu hôn cùng một lúc: “Có ưng Đá Tượng, mất lòng Trung Trinh”.

NGUYỄN ĐÌNH CHÚC