Tại buôn Đức xã Ea Trôl có một cái hang sâu, chung quanh miệng hang và cả khu vực lân cận là một bãi đá tảng có những lằn ngang vết dọc như có người cầm dao băm vằm những nhát lớn. Dấu vết này, theo đồng bào Ê Đê, là nơi lưu dấu trận huyết chiến giữa Y Hanh (có Yàng trợ giúp) và tên Cồ hung ác, xảo trá.

 

Chuyện kể lại rằng:

 

Hang Cồ ở buôn Đức -Ảnh: TR. QUỲ

Từ thuở xa xưa, khi con người còn ở trong hang, chưa biết dệt vải may áo, chưa biết làm nhà, trồng cây lúa cây bắp thì trong bộ tộc của họ có một tên lạ xuất hiện. Hắn xưng là Cồ, một mình chiếm cứ một cái hang rộng để ở. Chẳng những thế mà thịt rừng người dân săn bắt được hắn giành lấy, rượu làm ra hắn giành uống, củ quả trên rừng mang về được hắn đều chiếm giữ… khiến cho dân làng vô cùng uất ức, không biết làm sao để đuổi tên hung bạo kia đi nơi khác.

 

Chuyện vang lên thấu tai Yàng, nhưng Yàng không thể ra tay mà phải tìm người trong bộ tộc mới có thể trừ diệt được. Một bữa nọ, có chàng trai Y Hanh trong làng theo mẹ ra suối lấy nước. Trên núi cao, Yàng nhìn thấy Y Hanh là chàng trai khoẻ mạnh, lanh lợi, rất hợp ý mình, bèn hoá phép đến bên Y Hanh nói: “Y Hanh ơi, hãy đi đánh giặc với Yàng để trừ hung diệt bạo cứu giúp dân làng?” . Chàng nghe tiếng gọi liền ngẩng lên hỏi: “Ông là ai, mà sao lại phải kêu tôi đi đánh giặc? Đánh với ai, ở đâu?”. Yàng nói: “Ở hang của tên Cồ đó”. Từ nhỏ đến giờ Y Hanh vốn quen tay với công việc nương rẫy, không biết đánh giặc là gì nên thật thà thưa với người lạ: “Tôi đâu biết đánh giặc”. Yàng cố gắng thuyết phục Y Hanh và cuối cùng chàng cũng nhận ra và bằng lòng đi vớí Yàng. Đến gần hang Cồ, Yàng đưa cho Y Hanh một con dao rồi bảo: “ Dao bén lắm,Y Hanh cứ chặt đi. Thấy bất kỳ cái gì trước mặt hang đều chặt hết, chỉ trừ có tên Cồ là đừng động đến để bắt sống nó”. Y Hanh nghe theo, thấy trước mặt có cây thì chặt cây, thấy đá chặt đá. Cuối cùng thì tên Cồ bị bắt. Yàng cột tên Cồ bằng dây rừng rồi kéo ra bờ sông Ba giao cho thần nước trị tội.

 

Dẹp xong tên Cồ, Y Hanh ở lại với buôn làng, chí thú làm ăn. Và từ sau ngày ấy cả làng không còn phải chịu cảnh bị bắt ép như trước kia, cuộc sống ngày một no đủ, giàu có.

 

Dấu vết còn lại ngày nay là những tảng đá lớn, nhỏ gần hang Cồ đều bị sứt mẻ do trận đánh năm xưa chưa phai nhoà cùng năm tháng. Và người dân Ê Đê thường gọi hang đó là hang Cồ.

 

(Theo lời kể của Ôi Chứ ở buôn Đức, có tham khảo bản thảo của thạc sĩ Lê Thế Vịnh)

 

 

Theo sách "Các truyền thuyết, huyền thoại liên quan đến di tích lịch sử và danh thắng ở Phú Yên"