Nếu ví điện ảnh như dòng sông thì phim tài liệu là một nhánh sông tĩnh lặng, không xôn xao náo nhiệt công chúng, chỉ có những giọt mồ hôi lặng lẽ “thấm” vào từng thước phim cùng sự thấu cảm của những người làm nghề. Trên nhánh sông ấy có một người chèo thuyền lặng lẽ, chuyên chở những câu chuyện về con người, về cuộc sống… bằng chiếc thuyền phim.
Đạo diễn - Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Như Vũ nhận giải Cánh Diều Vàng dành cho phim khoa học “Động đất, sóng thần - hiểm họa khôn lường” - Nguồn: VNN
Tại lễ trao giải Cánh Diều năm 2011 của Hội Điện ảnh Việt Nam, với bộ phim khoa học Động đất, sóng thần - hiểm họa khôn lường, đạo diễn - Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Như Vũ bổ sung vào “bộ sưu tập” giải thưởng của mình một Cánh Diều Vàng. Ông là một trong những nhà làm phim ở Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương thường xuyên được vinh danh với những giải thưởng dành cho phim tài liệu.
Đi nhiều, rát mặt với nắng mưa, có lẽ vì thế mà trông đạo diễn - Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Như Vũ già hơn tuổi 42. Bố mẹ ông tham gia kháng chiến chống Pháp và đều có mặt tại Đồi Cọ, tỉnh Thái Nguyên - nơi mà ngày 15/3/1953, Bác Hồ ký sắc lệnh thành lập Doanh nghiệp quốc gia chiếu bóng và chụp ảnh Việt Nam. Ông là con thứ ba trong gia đình.
Lên 9 tuổi, cậu bé Nguyễn Như Vũ đã làm quen với máy ảnh. Thời điểm đó, năm 1969, sờ được vào cái máy ảnh đã khó, có phim để chụp càng khó hơn. Vì bố mẹ làm trong ngành nên cậu bé Nguyễn Như Vũ mới có điều kiện như thế.
Sau khi được đào tạo về điện ảnh tại Cộng hòa Dân chủ Đức, Nguyễn Như Vũ về nước, “đầu quân” vào Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương. Làm việc hơn một năm, ông đi bộ đội. Xuất ngũ, ông trở về hãng phim. Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Như Vũ nói vui rằng lý lịch của ông có ít thứ để ghi, riêng “lý lịch nghệ thuật” thì hơi dài.
Ở Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương, Nguyễn Như Vũ là một trong những người có duyên với giải thưởng. Ngay từ những phim đầu tiên tham gia với vai trò quay phim, ông “dính” vào phim nào thì phim ấy được giải, từ Hội pháo Đồng Kỵ, Chùa Hương... đến Bước ngoặt hiểm nghèo. Với những nỗ lực, cống hiến không mệt mỏi cho dòng phim tài liệu, năm 2001, ông được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ ưu tú.
Với Phú Yên, Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Như Vũ đã có kỷ niệm. Gần 10 năm trước, ông đến vịnh Xuân Đài làm phim Nuôi tôm hùm lồng trên biển. Bộ phim khoa học này được trao Bông Sen Bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 14, tổ chức ở Đắk Lắk.
Một trong những phim tài liệu nhựa mà đạo diễn - Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Như Vũ tâm đắc là Người thắp lửa, được thực hiện vào cuối năm 2009. Ông kể: “Tôi hơi yếu về viết lách, rất nhiều lần tôi viết kịch bản bị hội đồng nghệ thuật chê lên chê xuống. Thế nên tôi chán, chả viết nữa. Một hôm, tôi gặp thầy giáo Nguyễn Đức Thìn (người từng mắc bệnh phong, một anh hùng lao động trải qua nhiều thăng trầm, cay đắng trong cuộc sống - PV). Thầy đưa quyển tự truyện, tôi đọc, thấy hay quá nên trích từ trong đó ra và viết thêm vào rồi gởi đi, vẫn bị hội đồng nghệ thuật chê. Khi có cuộc thi sáng tác các tác phẩm văn học nghệ thuật về đề tài học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, mọi người bảo tôi gửi kịch bản đi. Thì gửi. Đến hôm trao giải, có nhận giấy mời nhưng tôi đi chơi. Khoảng 2g30 chiều, anh Lê Trương, Giám đốc Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương hồi đấy, gọi điện hỏi Vũ ở đâu lên nhận giải. Tôi hỏi: “Giải gì cơ?”. Anh bảo: “Giải kịch bản phim Người thắp lửa”.
Đó là lần đầu tiên đạo diễn Nguyễn Như Vũ được trao giải thưởng về kịch bản. Giải nhì. Tiền thưởng kha khá. Bởi vì kịch bản đoạt giải nên đưa vào sản xuất ngay. “Anh Trương quyết định ngay là phải làm phim nhựa. Sợ quá! Làm phim nhựa sợ lắm”. - Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Như Vũ kể với nụ cười hóm hỉnh - “Khi làm phim chân dung có phỏng vấn, có những uẩn khúc của cuộc đời, ta cứ phải lọ mọ đi tìm người nọ người kia để xây dựng dần lên. Nhưng làm phim nhựa thì ba lấy một, bấm máy ba, lấy một. Chúng tôi có khoảng độ 1.800m phim, dựng được một phim nhựa 20 phút. Nói chung là làm phim nhựa rất khắc nghiệt, phải tính toán từng cảnh một ”.
Năm 2010, Người thắp lửa mang về cho ê-kíp làm phim giải thưởng Cánh Diều Vàng của Hội Điện ảnh Việt Nam, riêng Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Như Vũ được trao giải Đạo diễn xuất sắc nhất ở hạng mục phim tài liệu nhựa. Tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 17 tổ chức ở TP Tuy Hòa, Người thắp lửa được trao Bông Sen Bạc.
Sau một thời gian dài hoạt động nghệ thuật với vai trò quay phim, đạo diễn, 5 năm trở lại đây, đạo diễn - Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Như Vũ tham gia giảng dạy môn Phim tài liệu và Quay phim tại Trường đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội.
Nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Như Vũ chia sẻ: “Muốn làm phim hay thì trước hết phải làm kỹ. May mắn của tôi là làm việc tại Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương - nơi đề cao sự chỉn chu, kỹ lưỡng mỗi khi thực hiện tác phẩm. Và trong tất cả các khâu duyệt từ ý tưởng, đề cương đến kịch bản…, ban lãnh đạo cũng như hội đồng nghệ thuật của hãng rất khắt khe. Sửa kịch bản ba bốn lần là chuyện bình thường. Nhiều người phát cáu nhưng rồi cũng hiểu rằng những việc đó là để cho phim tốt hơn, hay hơn”.
LÂM VY
