Tại TP Hồ Chí Minh vừa diễn ra lễ trao giải thưởng Trần Văn Giàu lần thứ tư cho công trình nghiên cứu lịch sử Những di tích khảo cổ học thời văn hóa Óc Eo - hậu Óc Eo ở An Giang của PGS. TS Phạm Đức Mạnh và các cộng sự. Vẫn như ba lần trao giải trước, ở lĩnh vực nghiên cứu lịch sử tư tưởng, ban tổ chức vẫn chưa tìm được công trình nào để trao giải.
 |
| Phó giáo sư Phạm Đức Mạnh (trái) nhận giải từ nhà nghiên cứu Tô Bửu Giám |
GIẢI UY TÍN, TIỀN THƯỞNG CAO
Giải thưởng Trần Văn Giàu được trao vào tháng 9 hàng năm, một cho lĩnh vực lịch sử và một cho lịch sử tư tưởng. Theo nhà nghiên cứu Tô Bửu Giám, Chủ tịch Ủy ban giải thưởng Trần Văn Giàu, công trình, tác phẩm dự giải phải có phát hiện, sáng tạo, nghĩa là những vấn đề chưa được nghiên cứu hay đã nghiên cứu nhưng chưa sâu, chưa có luận cứ khoa học vững chắc, chưa in thành sách hoặc đã in không quá hai năm kể từ ngày in. Cái mới hoàn toàn không có nghĩa xuất phát từ con số không mà có sự nối tiếp, kế thừa nhưng có điểm khám phá mới.
Giải thưởng mang tên của Giáo sư, Nhà giáo nhân dân, Anh hùng lao động Trần Văn Giàu bắt đầu từ năm 2003. Lần đầu tiên, giải được trao cho công trình nghiên cứu lịch sử Nguyễn Tri Phương của nhà nghiên cứu Thái Hồng; lần thứ hai, giải trao cho công trình nghiên cứu về địa chí Nam bộ của nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu; lần thứ ba trao cho Lịch sử Nam Bộ kháng chiến của nhóm tác giả là cách mạng lão thành. Tiêu chí của giải thưởng là mỗi năm sẽ trao một lần, mỗi lần duy nhất một giải ở hai lĩnh vực lịch sử và lịch sử tư tưởng, vậy nhưng sau bảy năm mới chỉ có bốn công trình nhận giải, dù giải thưởng luôn rộng mở cho tất cả người Việt Nam trên khắp thế giới.
Giới nghiên cứu sử học đánh giá rất cao uy tín của giải thưởng Trần Văn Giàu, do GS dùng tiền của cả đời mình thành lập quỹ để trao, lại được xét chọn rất kỹ càng, khoa học. Mỗi công trình hay tác phẩm đoạt giải Trần Văn Giàu sẽ được trao số tiền thưởng lên đến trăm triệu đồng. Năm nay, giá trị hiện kim mà PGS Phạm Đức Mạnh nhận được lên đến 150 triệu đồng, được xem là giải có giá trị hiện kim cao nhất Việt
Nhưng như đã nói, giải thưởng này uy tín ở chỗ được xét rất cẩn trọng, khoa học bởi những nhà nghiên cứu lịch sử đầu ngành trong nước. Chủ tịch Ủy ban giải thưởng Trần Văn Giàu hiện nay là nhà nghiên cứu Tô Bửu Giám - nguyên thư ký của cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, trước đó là nhà nghiên cứu Trần Bạch Đằng - người vừa qua đời hồi tháng 4/2007, cùng với 6 ủy viên khác là những GS, TS uy tín. Chưa kể giải mang tên Trần Văn Giàu - người đã gắn bó cả đời mình với lịch sử - cũng đã tạo ra uy tín bao trùm.
NHƯNG VẪN LO CHO SỰ TỒN TẠI
Nghịch lý là, giải uy tín, giá trị giải thưởng bằng hiện kim rất cao nhưng tác phẩm, công trình gửi về tham dự mỗi ngày mỗi ít. Nhà nghiên cứu Tô Bửu Giám gọi những hiện tượng đó là một nguy cơ về sự tồn tại của giải. Ông Tô Bửu Giám nói: Lần đầu có 43 tác phẩm dự giải, sau đó ít dần còn 14, rồi 7 và lần này chỉ còn 5 công trình. Chưa kể là nhiều công trình gửi về dự giải đã phạm quy. Như trong 43 tác phẩm gửi về dự giải Trần Văn Giàu lần 1 thì có đến 34 tác phẩm không hợp lệ. Tất nhiên, trong nghiên cứu khoa học, có nhiều tác phẩm công trình vẫn tốt, nhưng chất lượng tác phẩm mới đáng quan tâm hơn. Tuy vậy, không có tác phẩm thì lấy gì để xét giải và càng không thể nói đến việc trao giải.
Tại sao giải thưởng Trần Văn Giàu ngày càng ít tác phẩm gửi về tham dự? Câu hỏi này được rất nhiều cử tọa tham gia lễ trao giải mới đây quan tâm. Phần đông cho rằng, những tiêu chí của giải thưởng là quá khó ngay với những người làm khoa học chứ chưa nói đến những người chỉ có lòng đam mê nghiên cứu lịch sử. Khó bởi, giải thưởng khoanh vùng cho những công trình nghiên cứu từ cực Nam Trung Bộ (Ninh Thuận, Bình Thuận) và Nam Bộ. Khó hơn, khi chỉ trao một giải duy nhất ở mỗi lĩnh vực lịch sử và lịch sử tư tưởng. Riêng lịch sử tư tưởng lại càng vô cùng khó, điều đó đã chứng minh từ ngày thành lập giải đến nay chưa có tác phẩm nào được vinh danh. Lĩnh vực này khó đến độ, Ủy ban giải thưởng phải có hẳn một gợi ý gồm nhiều “gạch đầu dòng” để những ai quan tâm tìm tòi nghiên cứu. Chẳng hạn như lịch sử tư tưởng không chỉ có trong triết học mà còn có ở tôn giáo, tín ngưỡng dân gian cũng như công trình nghiên cứu của các danh nhân: Nguyễn Đình Chiểu, Trịnh Hoài Đức, Nguyễn Thông, Ngô Nhân Tịnh… cùng các tác phẩm văn học nổi tiếng về đất và người Nam Bộ.
Nhà nghiên cứu Tô Bửu Giám chia sẻ: Tâm nguyện của GS Trần Văn Giàu khi thành lập giải thưởng này là muốn thế hệ sau tiếp tục công việc mà cả đời ông đã theo đuổi. GS thường nói, lịch sử nước ta rất lâu dài nhưng chúng ta biết về tổ tiên mình còn rất ít. Với lịch sử Nam Bộ lại càng được biết ít hơn, do đó phải nghiên cứu nhiều hơn nữa.
HÒA AN
