Theo quy luật khắc nghiệt của tự nhiên, nghệ sĩ nhiếp ảnh Võ An Ninh đã từ biệt chúng ta ở tuổi 103 sau một thế kỷ làm chứng nhân lịch sử. Lão nghệ sĩ Võ An Ninh đã trút hơi thở cuối cùng nhẹ nhàng lúc 18 giờ 45 ngày 4/6 tại tư gia để đi vào giấc thiên thu. Ông để lại di sản ảnh khổng lồ với những bộ ảnh có một không hai, đóng góp to lớn vào tư liệu lịch sử cũng như giá trị nghệ thuật.
CHỨNG NHÂN LỊCH SỬ
Cố nghệ sĩ nhiếp ảnh Võ An Ninh
Nghệ sĩ nhiếp ảnh Võ An Ninh tên thật là Vũ An Tuyết, sinh ngày 18/6/1907, quê Hải Dương. Ông bắt đầu cầm máy từ rất sớm. Tác phẩm nhiếp ảnh đầu tiên của ông trình làng vào năm 1932, lúc đó ông đang làm ở Sở Khảo cứu nông lâm Đông Dương. Trước năm 1945, Võ An Ninh đã đoạt nhiều giải thưởng nhiếp ảnh giá trị, như: Giải thưởng ngoại hạng tại triển lãm Paris - Pháp năm 1938 với tác phẩm Đẩy thuyền ra khơi, bằng khen của Bồ Đào Nha cho tác phẩm Chợ bán nồi đất và Huy chương vàng triển lãm tại Huế cùng năm 1938… cùng nhiều giải thưởng khác sau này.
Nạn đói năm 1945 đã được Võ An Ninh phản ánh lại bằng bộ ảnh phóng sự ông chụp ở Thái Bình và các tỉnh lân cận. Có thể nói, bộ ảnh này đã tố cáo với thế giới tội ác của thực dân đế quốc lúc đó đối với dân ta. Cho đến nay, bộ ảnh phản ánh về nạn đói năm 1945 của Võ An Ninh có giá trị sử liệu không gì thay thế được về một thời lầm than nô lệ của dân tộc.
Vị trí chứng nhân lịch sử của Võ An Ninh không chỉ dừng lại ở cột mốc nạn đói năm 1945. Trước đó, ống kính máy hình của ông đã ghi lại những khoảnh khắc mà muôn đời sau không thể nào tái diễn. Đó là cảnh phố, cành cây và con người Hà Nội của những năm 1930. Trong những ảnh chụp Hà Nội vào thời kỳ này, Võ An Ninh đã gìn giữ nét đẹp của thiếu nữ Hà Nội những năm 30 thế kỷ trước mãi mãi trường tồn cùng thời gian. Chưa kể sau này, cũng với tình yêu Hà Nội, ông đã ghi hình hồ Gươm, hồ Tây, hồ Trúc Bạch ở mọi góc nhìn của bốn mùa, làm nên những bộ ảnh đặc sắc vào những năm 1980. Nếu bây giờ có máy móc hiện đại, chúng ta vẫn không thể ghi lại những cảnh đẹp của Hà Nội một thời chưa bị bê tông hóa như thế.
Dấu chân chứng nhân của Võ An Ninh trải dài trên các cột mốc lịch sử quan trọng của đất nước và dân tộc trong suốt thế kỷ XX, như các bộ ảnh tư liệu Bác Hồ những ngày đầu dựng nước (1945 - 1946), Toàn quốc kháng chiến (1946), Nhân dân Sài Gòn đuổi tàu chiến Mỹ (1950). Với những đóng góp cho nghệ thuật nhiếp ảnh và giá trị tư liệu lịch sử, ông đã được trao tặng Huân chương Lao động hạng nhì, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng nhì, Huân chương Độc lập hạng ba. Và năm 1996, ông nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật đợt 1.
 |
|
Một bức ảnh |
LAO ĐỘNG MIỆT MÀI
Mãi đến khi gần trăm tuổi, khi sức khỏe không còn cho phép để đi xa, lão nghệ sĩ Võ An Ninh mới chịu ở nhà vui vầy cùng cháu chắt. Rất nhiều nghệ sĩ nhiếp ảnh hiện đang làm nghề luôn lấy Võ An Ninh làm tấm gương về lao động nghệ thuật. Để chụp bộ ảnh nạn đói năm 1945, hàng ngày ông đã đạp xe đạp từ Hà Nội đi Thái Bình hơn trăm cây số và phải tìm cách tránh quân Nhật phát hiện vì ông chụp tội ác của chúng. Khi làm việc này, ông không hề được “chỉ đạo” mà hoàn toàn xuất phát từ ý thức của một công dân trong vòng nô lệ và trái tim nghệ sĩ mách bảo. Cũng nên nhớ rằng, từ năm 31 tuổi, Võ An Ninh đã đi với đôi chân không lành lặn, mất nửa bàn chân do một tai nạn. Thế nhưng đôi chân đó đã đi khắp mọi miền đất nước, đi đến gần trăm tuổi.
Trong làng nhiếp ảnh còn kể với nhau rằng, để có những bức hình Sa Pa ưng ý, nhiều khi ông phải đợi cả tháng ròng để bấm máy cũng như hiểu từng cọng cây ngọn cỏ, hướng mây gió, sương mù của mảnh đất này. Hình chụp
Theo mô tả của nhiếp ảnh gia Kevin German: Võ An Ninh là một trong những nhiếp ảnh gia hiếm hoi, khi ông quan niệm rằng để được sống bình tĩnh, đạp xe thong dong, với chiếc mũ trên đầu, một túi đeo ở lưng… là không dễ. Chiếc máy ảnh được ông ưa thích là Super Ikonta A - do Nhật chế tác vào thập niên 1950. Trước đó ông chụp bằng một vài kiểu máy cổ hơn nữa. Rất nhiều nhiếp ảnh gia khác sẵn sàng tặng ông một máy ảnh hiện đại và mới hơn, nhưng ông chỉ cười và hỏi: “Tại sao tôi phải dùng một chiếc máy khác, trong khi tôi đã có chiếc máy này?” Trước 1945, một cuộn phim để chụp hình có giá từ 3-5 chỉ vàng, khi nạn đói ập đến, giá còn cao hơn nữa, vì ở Hà Nội không có bán, phải gởi sang Pháp mới mua được. Mỗi lần gởi một lần khó, Võ An Ninh đã gom góp tiền, phải nhịn ăn, bán các kỷ vật, cầm cố tài sản… chỉ để mua phim chụp hình. Thời đó, đang lúc đói kém, đây là một hành động có vẻ xa xỉ và vô tâm, nhưng sau này, nhìn vào những bộ ảnh mà ông phải hy sinh rất nhiều để chụp được, người ta đã nghĩ khác. Võ An Ninh là một nhiếp ảnh gia tiền phong, xuyên suốt và giữ vai trò quan trọng trong vài cột mốc về lịch sử nhiếp ảnh Việt
THANH KIỀU
