Đền Hùng thành nơi “sơn chầu thủy tụ” dồi dào khí thiêng sông núi. Hội Đền Hùng là ngày Quốc giỗ - ngày cả dân tộc nhớ đến công đức của các Vua Hùng đã sáng lập nên Nhà nước Văn Lang, quốc gia đầu tiên của dân tộc Việt.

Thi gói bánh chưng tại lễ hội Đền Hùng - Ảnh: XUÂN CHƯƠNG

 

ĐỀN HÙNG - TÔN NGHIÊM, TRÁNG LỆ

Về Hội Hùng, thạc sĩ  Nguyễn Tiến Khôi, Giám đốc Khu di tích lịch sử Đền Hùng dẫn chúng tôi vào thăm Quảng trường lễ hội, qua khu vực trước cổng đền đang xây dựng, hướng tới cổng chính rồi lên Đền. Trung tâm lễ hội là công trình mở rộng trên 200ha, đã hoàn thành giai đoạn I, kịp ngày Giỗ Tổ. Quảng trường lễ hội hay còn gọi là Sân Lễ hội có sức chứa hàng vạn người. Tiếp đến là trục hành lễ với chiều dài hơn 500m, rộng 20m. Cuối trục hành lễ xây dựng một cổng chính vào khu di tích, với kiến trúc mô phỏng cổng làng truyền thống của nông thôn Việt Nam. Ngoài ra, khu vực trung tâm còn có nhà làm việc của cán bộ Khu di tích, nhà đón tiếp khách; các bãi đỗ xe, biểu tượng chợ quê của Việt Nam, vườn hoa, cây cảnh, hồ nước khang trang, tô điểm cho di tích thêm hấp dẫn.

Đứng nơi cổng chính, trước khi qua hàng trăm bậc tam cấp lên Đền Thượng, với chất giọng trầm chắc của người con sinh ra trên chính đất Cố đô của các Vua Hùng (nơi Lang Liêu dạy dân trồng trầu, cấy lúa nếp thơm, làm bánh dầy, bánh chưng tiến Vua mỗi khi mùa xuân về), am tường công việc, thạc sĩ Khôi nói với chúng tôi: “Phía nam Đền Hùng là khu vực mới mở rộng theo quy hoạch phát triển được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Tại đây sẽ gồm: Làng văn hóa thời đại Hùng Vương, Trung tâm Hội chợ thương mại, Tháp Hùng Vương - biểu tượng kiến trúc độc đáo của dân tộc Việt Nam và đặc trưng các vùng miền của đất nước thu nhỏ về đây”…

Ngoài nơi thờ tự các Vua Hùng trên núi Nghĩa Lĩnh, những năm gần đây Đảng và Nhà nước còn cho phép quy tụ những giá trị văn hóa tâm linh về vùng đất thiêng Đền Hùng. Đậm nét trong lòng dân là Đền Tổ Mẫu Âu Cơ ở xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa. Ngày nay con cháu Lạc Hồng mới có điều kiện xây mới ngôi đền Tổ Mẫu ở ngay nơi cha Rồng mẹ Tiên đã từng sinh sống và nuôi con khôn lớn. Đền Mẫu được xây dựng năm 2001 tại núi Vặn (Ốc Sơn), khánh thành năm 2005. Từ năm 2007 tới nay xây dựng thêm Đền thờ Quốc Tổ Lạc Long Quân. Qua truyền thuyết và thành tựu mấy chục năm nghiên cứu của ngành lịch sử, văn hoá, cùng sự kính ngưỡng đối với Tổ tiên, đã thể hiện nét độc đáo của thời đại Hùng Vương trong nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc của hai ngôi đền và hai pho tượng Cha Rồng - Mẹ Tiên, đặc biệt là tượng Quốc Tổ Lạc Long Quân, khuôn mặt quắc thước, có thần khí, nhưng vẫn đôn hậu, nhân từ, năng lực siêu nhiên thống nhất sơn hà sáng tỏa.

Theo lối chính, chúng tôi lên thăm các đền trên núi Nghĩa Lĩnh (hay còn gọi là Núi Hùng). Núi Hùng với độ cao 175m so với mặt nước biển, như một cao điểm nằm giữa hàng trăm quả đồi như đàn voi chầu về Mộ Tổ. Phía đông là ngã ba Hạc, nơi tụ hội của hai dòng sông Thao và sông Lô ngày đêm chở nặng phù sa bồi đắp cho vùng châu thổ Bắc Bộ. Đền Hùng thành nơi “sơn chầu thủy tụ” dồi dào khí thiêng sông núi. Núi Hùng được gọi bằng nhiều cái tên khác nhau: Nghĩa Lĩnh, Bảo Thiếu Lĩnh, Bảo Thiếu Sơn, Hùng Sơn… Núi Hùng hiển hiện dáng hình đầu rồng hướng mặt về phía nam, mình uốn thành núi Văn, núi Trọc, núi Pheo. Núi Hùng bốn mùa xanh tươi, cây cối cổ thụ thâm nghiêm, u tịch. Đỉnh núi Hùng là Đền Thượng. Tục truyền là nơi các Vua Hùng lập đàn cầu trời đất ban cho mưa thuận gió hòa, muôn dân no ấm. Đến đời Vua Hùng thứ sáu, khi có giặc ngoại xâm, vua lên cầu người tài giỏi xông pha giúp nước đánh đuổi giặc Ân. Về sau nhân dân lập bài vị các Vua Hùng để hương khói phụng thờ. Đền Hùng có tên chữ là “Kính Thiên Lĩnh Điện” (Điện cầu Trời), cũng có tên nữa là “Cửu Trùng Tiên Điện” (Điện giữa chín tầng mây). Trước cửa Đền có bức đại tự đề - “Nam Việt Triệu Tổ” (Tổ khai sáng nước Việt Nam). Đền Thượng vừa được tu bổ, tôn tạo bằng các vật liệu bền vững, cột được sơn son, các đồ thờ và hoành phi câu đối được thếp vàng, tạo cho ngôi đền thật sự bền vững, khang trang và linh thiêng. Bên cạnh Đền Thượng là cột đá, tương truyền do Thục Phán (An Dương Vương) dựng lên thề với Vua Hùng thứ 18: “Sẽ đời đời trông nom miếu vũ và giữ gìn cơ nghiệp của nhà Hùng truyền lại”. Gần Đền Thượng có Lăng Hùng Vương, tương truyền là mộ Vua Hùng thứ sáu. Tại đây (vào các năm 1740-1786), Vua Lê Hiển Tông đã đề thơ: “Mộ cũ ở lưng đồi/ Đền thờ trên sườn núi/ Muôn dân tới phụng thờ/ Khói hương còn mãi mãi”. Dưới Đền Thượng là Đền Trung (đang khởi lập việc tu bổ, tôn tạo); đây là nơi các Vua Hùng ngắm cảnh, bàn việc nước. Đền Trung còn có tên là “Hùng Vương Tổ Miếu”. Theo truyền ngôn, đây là nơi Lang Liêu dâng vua cha bánh chưng, bánh giầy trong ngày lễ chọn cử nhân tài. Do tấm lòng hiếu thảo, Lang Liêu được Vua Hùng thứ sáu truyền ngôi trở thành Vua Hùng thứ 17. Dưới Đền Trung là Đền Hạ - Nơi mẫu Âu Cơ sinh bọc trăm trứng (tiền thân của dân tộc Việt Nam). Gần đền có ngôi chùa, tên xưa là Sơn Cảnh Thừa Long Tự, sau đổi thành Thiên Quang Thiền Tự. Trước cửa đền có cây vạn tuế có tuổi thọ gần 800 năm. Dưới chân núi Hùng có Đền Giếng còn gọi là Giếng Ngọc. Giếng Ngọc là nơi hai con gái của Hùng Duệ Vương (Hùng Vương thứ 18) là Ngọc Hoa và Tiên Dung thường soi gương, chải tóc. Nơi đây, tháng 9/1954, Bác Hồ nói chuyện với cán bộ, chiến sĩ Đại đoàn quân Tiên Phong trước khi về tiếp quản Thủ Đô, Người căn dặn: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước/ Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Cảnh quan khu ngã năm Đền Giếng và đường lên cổng Đền đang tiến hành tôn tạo, tu bổ, chỉnh trang… Tất cả sẽ tạo thành quần thể di tích, cảnh quan môi trường hấp dẫn du khách khi về vùng Đất Tổ.

Tái hiện cảnh giã gạo thời Hùng Vương.- Ảnh: X.CHƯƠNG

 

ĐỀN HÙNG - TƯNG BỪNG HỘI MỞ

Trước ngày tới Hội, bà Nguyễn Thị Kim Hải, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ, Trưởng ban tổ chức Lễ hội Đền Hùng năm 2009 nói với chúng tôi: “Đền Hùng đẹp lên từng ngày, đó là công sức của Nhà nước, là tâm đức của nhân dân ta. Nhưng cái hay, cái mới của lễ hội là dịp hội tụ, quảng đại, nhân rộng bản sắc văn hoá đậm đà của cộng đồng dân tộc”.

Ông Nguyễn Ngọc Ân, Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Phú Thọ cho biết: “Mục đích lễ hội là nhằm giáo dục đạo lý truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc… tôn vinh các giá trị văn hóa Thời đại Hùng Vương. Năm 2009, năm lẻ, theo quy định, tỉnh đóng vai chủ lễ. Phần lễ, tổ chức vào 2 ngày (mùng 6 và ngày 10 năm Kỷ Sửu). Lễ dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng, sáng mùng 6/3 (âm lịch) do UBND TP Việt Trì tổ chức. Lễ dâng hương sáng ngày chính lễ (mùng 10/3 âm lịch) tưởng niệm các Vua Hùng do tỉnh tổ chức, với sự tham gia của lãnh đạo Đảng và Nhà nước. Hành lễ bắt đầu từ sân lễ hội lên Đền Thượng (tổ chức dâng hương), tiếp đó dâng hương, hoa tại lăng Hùng Vương và dâng hoa trước bức phù điêu “Bác Hồ nói chuyện với cán bộ, chiến sĩ Đại đoàn quân Tiên Phong”.

Phần Hội diễn ra 5 ngày (từ mùng 6 đến hết mùng 10/3 âm lịch). Các hoạt động trong Giỗ Tổ được gắn với Chương trình “Du lịch về cội nguồn năm 2009”. Đây là lễ hội văn hóa sôi động, tưng bừng, nhộn nhịp. Thành kính, trang trọng là lễ rước kiệu của các xã vùng ven di tích về Đền Hùng. Sôi động là các hoạt động biểu diễn dân ca truyền thống, các trò diễn dân gian: đánh trống đồng, múa sư tử, hát xoan, hát ghẹo, hát múa mỡi, múa trống đu; giã đuống, chạm đuống, chạm thau. Là hội thi gói bánh, nấu bánh chưng, giã bánh giầy của các tỉnh, thành trong cả nước. Thi gói, nấu bánh chưng dâng Tổ và phát lộc cho nhân dân về dự lễ hội (do Công ty Cổ phần Tập đoàn Mai Linh thực hiện). Là hoạt động hội trại văn hóa, trình diễn lễ hội và trưng bày sản vật, ẩm thực của các huyện, thị, thành trong tỉnh. Trình diễn xướng dân gian và Hội diễn “Dân ca, dân vũ, dân nhạc các dân tộc trong tỉnh” và biểu diễn nghệ thuật với sự tham gia của Đoàn nghệ thuật thành phố Hwaseong (Hàn Quốc). Triển lãm ảnh nghệ thuật của 15 tỉnh miền núi phía Bắc. Cùng đó là các hoạt động thể thao: bóng chuyền nam, vật dân tộc, bắn nỏ, cờ tướng, cờ người mở rộng, bơi chải…

Hội Đền Hùng là ngày Quốc giỗ - ngày cả dân tộc nhớ đến công đức của các Vua Hùng đã sáng lập nên nhà nước Văn Lang, quốc gia đầu tiên của dân tộc Việt. Vì lẽ, tình người Phú Thọ mộc mạc mà sâu xa; vì lẽ hiển nhiên: “Vua Hùng là cụ Tổ chung/ Trăm con ở khắp miền trong, miền ngoài”!

NGUYỄN UYỂN