“Sau hơn 32 năm viết báo, tôi thấy rằng viết ngắn gọn, dễ hiểu và thật giản dị mới khó, mới hay, mới nên viết. Dễ hiểu nhưng không dễ dãi, đời thường mà không tầm thường”, nhà văn, nhà báo Minh Tự nói nhân dịp tái bản cuốn sách Trước nhà có cây hoàng mai… 

Nhà văn, nhà báo Minh Tự giới thiệu cuốn sách Trước nhà có cây hoàng mai tại Huế. Ảnh: MINH AN

* Động lực nào để anh tái bản cuốn sách Trước nhà có cây hoàng mai: Những ghi chép về Huế - xứ sở phong rêu kiêu sa?

- Cuốn sách này ra đời từ sự thúc giục của những người bạn yêu Huế và những người Huế xa quê. Tôi đã tuyển chọn lại trong hàng trăm bài mình viết về Huế để tái bản sách “Trước nhà có cây hoàng mai”, xuất bản năm 2016.

Sau khi sách phát hành, tôi đã nhận được nhiều phản hồi của bạn đọc. Họ là những người Huế xa quê, là du khách đến Huế, là học sinh, sinh viên, giáo viên đang sống tại Huế. Họ nói rằng rất thích những câu chuyện trong cuốn sách này, vì độc đáo theo kiểu Huế, vừa rất quen mà lại rất lạ, bất ngờ dù rất gần gũi, thiết thân; và vì dễ hiểu, dễ cảm...

Họ nói rất muốn đọc sách về Huế, nhưng hiện nay trên các hiệu sách và trong thư viện, phần lớn là sách nghiên cứu chuyên sâu của các nhà nghiên cứu. Một số sách được biên soạn ngắn gọn theo kiểu cẩm nang thì chỉ thuần túy là tư liệu.

Còn cuốn sách “Trước nhà có cây hoàng mai” thì vừa có nhiều tư liệu xưa, vừa có thông tin hôm nay, vừa tường trình một cách khách quan, vừa có lời bình phù hợp, với văn phong trong sáng và có cảm xúc. Tư liệu đã được xử lý rõ ràng, ngắn gọn, có đầy đủ nguồn gốc và không trích dẫn dài dòng. Cảm xúc chỉ vừa đủ để tư liệu không khô khan. Tất nhiên, họ cũng góp ý cho tôi một số lỗi sai, sót, cũng như một số chuyện Huế vẫn còn thiếu.

Thế rồi năm 2023, bà Khúc Thị Hoa Phượng, Giám đốc Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam vào Huế dự hội sách quốc gia, đọc được và đề nghị nên tái bản cuốn “Trước nhà có cây hoàng mai”. Tôi rất vui vì lời đề nghị đó. Bởi sau 8 năm, sách đã phát hành hết từ lâu. Vả lại, những góp ý của bạn đọc khiến tôi thấy rằng sách cần phải được sửa sang cho hoàn chỉnh, bổ sung bài mới cho đầy đặn hơn.

* Cụ thể, bản in lần này khác gì so với cuốn Trước nhà có cây hoàng mai: Tùy bút và phóng sự về Huế - xứ sở phong rêu kiêu sa (NXB Trẻ - 2016)?

- Ngoài một vài chỉnh sửa chi tiết nhỏ, tôi phải gia công khá nhiều về văn phong, câu cú, từ ngữ. Là người viết báo, nên tôi luôn chú trọng cách sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt sao cho ai cũng đọc được. Tuy nhiên, sau khi đọc lại sách, tôi thấy vẫn còn một số câu phức khá dài, một số từ ngữ cao sang hoặc khó hiểu, một số từ địa phương chưa được chú thích. Vì vậy, tôi đã viết lại những câu đó, những đoạn đó, tìm những từ dễ hiểu để thay thế.

Sau hơn 32 năm viết báo, tôi thấy rằng viết ngắn gọn, dễ hiểu và thật giản dị mới khó, mới hay, mới nên viết. Dễ hiểu nhưng không dễ dãi, đời thường mà không tầm thường.

Tuy nhiên, có một từ khiến tôi mất nhiều thời gian suy nghĩ. Đó là từ “kiêu sa” trong dòng phụ đề “xứ Huế phong rêu kiêu sa”. Có bạn đọc không thích, nói “chi mà kiêu sa dữ vậy”. Nhưng lại có khá nhiều bạn đọc thích thú với từ đó, họ nói “kiêu sa chứ đâu phải kiêu căng”. Tôi hỏi ý kiến một chuyên gia làm sách ở Hà Nội, cô ấy nói “phong rêu kiêu sa” là sự quý phái vốn có của Huế mà. Vậy thì cứ giữ nguyên lời phụ đề đó nhé.

Bản sách tái bản này có bổ sung 3 bài mới, và bỏ đi 1 bài cũ do trùng đề tài với bài mới bổ sung, tổng số là 36 bài, gồm phóng sự, tùy bút, phỏng vấn, tôi gọi cho ngắn gọn là ghi chép. Thay hình ảnh cũ, thêm nhiều ảnh tư liệu mới tìm ra, trình bày trang trọng hơn, và một cái bìa rất nhã, đúng gam màu rêu phong của Huế.

* Sách tái bản lần này còn có bản dịch tiếng Anh (Ochna in the front yard: Fascinating stories about Huế - an ancient, poetic and glamorous land), bước đầu anh thấy độ tương tác với bạn đọc ra sao?

- Lần tái bản này, Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam đã làm thêm một bản tiếng Anh, như là món quà dành cho du khách quốc tế, và là tài liệu cho học sinh, sinh viên học tiếng Anh. Gọi là bộ “song mai”.

Du khách đến Huế, chắc hẳn cần đọc sách về văn hóa, lịch sử vùng đất này. Thế nhưng, trên kệ sách bán ở các điểm du lịch ở Huế, có rất ít sách tiếng Anh và ngoại ngữ khác, viết về Huế. Vì vậy, nhà xuất bản muốn cuốn sách này có thêm một bản tiếng Anh. “Ochna in the front yard: Fascinating stories about Huế - an ancient, poetic and glamorous land”, có nghĩa là: “Hoa mai vàng trước sân - Những câu chuyện thú vị về Huế - vùng đất cổ kính, nên thơ và quyến rũ”.

Bên cạnh những cuốn sách nghiên cứu Huế với tính học thuật cao sâu, thì cuốn sách này, với những câu chuyện cụ thể về lối sống của người Huế mỗi ngày, sẽ giúp du khách quốc tế cảm nhận dễ dàng hơn về một vùng đất chất chứa nhiều bí ẩn.

Ngoài ra, cuốn sách này sẽ là tài liệu bổ trợ cho học sinh, sinh viên học tiếng Anh. Thay vì họ phải dùng các mẫu câu, các đoạn text từ sách báo nước ngoài, thì họ sẽ dùng ngữ liệu tiếng Anh với nội dung viết về Huế. Như vậy, họ vừa học được tiếng Anh, vừa có thêm kiến thức văn hóa bản địa.

* Xin anh bật mí “bếp núc” về việc viết và in cuốn sách này và lần xuất bản trước?

- Nhà xuất bản Trẻ xuất bản sách này vào năm 2016 theo hình thức gọi là “kế hoạch A”. Tức là nhà xuất bản mua bản thảo và ký hợp đồng sử dụng bản quyền trong 5 năm, trả nhuận bút cho tác giả, rồi in và phát hành. Mình không tham gia vào việc kinh doanh cuốn sách này nên chẳng biết lời lãi ra sao. Tuy nhiên, sách đã bán hết từ lâu. Tôi nghĩ chắc là không lỗ.

Lần này, Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam cũng hợp tác với tôi theo cách như Nhà xuất bản Trẻ lần trước. Số lượng in nhiều hơn, do có đến 2 cuốn, tiếng Việt và tiếng Anh. Rất vui là sau khi ra mắt sách, khá nhiều bạn đọc đã mua trực tiếp, hoặc đặt mua qua hệ thống trực tuyến của các nhà sách. Một số bạn đọc đặt mua nhiều cuốn làm quà tặng, có một du khách Việt kiều mua nhiều sách mang về Mỹ làm quà.

* Làm nghề báo nhiều năm, anh được và mất gì?

- Tôi có hơn 32 năm làm báo. Đến lúc này nhìn lại, thấy lựa chọn của mình với nghề này là quá đúng. Đúng với đam mê, đúng với khả năng lao động của mình.

Không thể kể ra hết những được và mất trong 32 năm làm báo. Chỉ thấy là được nhiều và mất cũng không ít. Ngay cả khi buồn nhất trong nghề, thì cũng là được. Được buồn. Đến lúc này thì thấy vui. Mọi thứ đều quy về một chữ vui. Sống là phải vui!

* Với tuổi U60, anh dự định cuộc đời và sáng tạo tiếp theo?

- Qua tuổi 55, tự nhiên đề tài, ý tưởng hiện ra rất nhiều. Quá nhiều thứ thúc giục mình phải viết, làm sách. Thì cũng ngay lúc đó, sức khỏe lại trục trặc. Quá nhiều thứ cần phải làm, phải viết, mà sức khỏe và thời gian không phải là nhiều. Vì vậy, không nên ham hố, phải chọn lựa.

Lúc này, tôi vẫn viết tiếp những câu chuyện xứ Huế theo cách mà bạn đọc báo lâu nay vẫn thích đọc. Đó là công việc mỗi ngày. Tôi cũng rất thích công việc biên khảo. Việc này đòi hỏi làm việc bền bỉ và tỉ mẩn suốt quanh năm, và năm này qua năm khác. Sẽ gắng làm thêm vài cuốn sách nữa. Phải nói là làm sách đòi hỏi nhiều công sức, thời gian, nhưng rất thú vị và hữu ích.

* Anh từng hơn 10 năm hoa niên sống ở Đà Lạt. Hình như anh còn nợ một cuốn sách viết về Đà Lạt?

- …Câu anh hỏi về Đà Lạt, thôi hẹn vậy. Món nợ đó chưa trả được, nói ra xấu hổ lắm…

HÙNG PHIÊN (thực hiện)