Chẳng những là địa chỉ văn hóa quan trọng của phương Nam ngày càng thu hút nhiều du khách đến tham quan, Nhà lưu niệm Sơn Nam còn thể hiện tấm lòng hiếu nghĩa để những người đi sau soi vào biết trân quý, lưu giữ di sản giá trị của cha ông ngay từ trong gia đình…

Nhà thơ Phan Hoàng bên bức tượng nhà văn Sơn Nam. Ảnh: CTV

Vào đầu thu, Nhà lưu niệm Sơn Nam thường đông khách. Đây là dịp tưởng nhớ ngày mất của ông (13/8/2008) và cũng kỷ niệm ngày địa chỉ văn hóa này được khánh thành tại ấp 4, xã Đạo Thạnh, TP Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang (23/8/2010).

Cuộc đời và sự nghiệp của nhà văn Sơn Nam đầy thú vị và quyến rũ. Thú vị ngay cái tên khai sinh Phạm Minh Tài bị người làm hộ tịch viết nhầm thành Phạm Minh Tày theo phát âm i-y của người miền Nam. Suốt đời ông chỉ đi bộ chứ không biết chạy xe đạp hay gắn máy. Mãi đến năm 1994, ông mới lần đầu ra Hà Nội, lên viếng Đền Hùng ở Đất tổ Phú Thọ khi là khách mời của… Hội nghị Những người viết văn trẻ toàn quốc. Có khá nhiều tên tuổi văn chương gắn bó mật thiết với ông. Những mảnh đất và con người mà ông chịu ơn luôn ở trong trí nhớ tuyệt vời của ông, trong đó có người đàn bà Khmer cho ông bú sữa nhờ từ hồi mới lọt lòng.

Sơn Nam dành cả sự nghiệp cầm bút để viết về khẩn hoang Sài Gòn - Nam Bộ, với văn phong giản dị dễ hiểu mà quyến rũ vô cùng. Khi ông đã thành người thiên cổ thì những giai thoại và tác phẩm của ông vẫn tiếp tục quyến rũ các thế hệ bạn đọc về sau, liên tục tái bản. Văn chương của ông trở thành đối tượng trích dẫn, nghiên cứu thường xuyên trên báo chí, công trình khoa học. Cuộc đời phiêu bạt thăng trầm của ông, từ miệt vườn đến bưng biền kháng chiến rồi lên phố thị đô hội với nhiều dấu tích và những mối quan hệ thân tình, đặc biệt là sự liên tài trong làng văn, làng báo, cũng là một di sản cần lưu giữ.

Vì sao nhà văn Sơn Nam quê ở tận Rạch Giá, Kiên Giang mà nhà lưu niệm ông lại ở Mỹ Tho, Tiền Giang? Vào năm 1954, khi đất nước tạm thời chia làm hai miền để chờ tổng tuyển cử thống nhất, nhà văn Sơn Nam từ bưng biền chiến khu về quê hương Rạch Giá rồi lên Sài Gòn ở trọ, làm báo viết văn, thỉnh thoảng mới về thăm nhà. Vì là người kháng chiến cũ, ông luôn bị chính quyền bấy giờ theo dõi, bố ráp và hai lần bị bắt vào tù.

Một góc trưng bày bên trong Nhà lưu niệm Sơn Nam. Ảnh: PHAN HOÀNG

Gia đình gặp nhiều khó khăn, vợ ông là bà Đào Thị Phán phải đưa hai con gái nhỏ lên Sài Gòn mưu sinh bằng dạy học. Lo sợ liên lụy với cha, hai cô con gái đều lấy họ Đào của mẹ: Đào Thúy Hằng và Đào Thúy Nga. Thất lạc nhau một thời gian, gia đình mới có cơ hội đoàn tụ. Nhằm tránh phiền phức từ chính quyền, nhà văn Sơn Nam đưa gia đình về Mỹ Tho sinh sống. Bấy giờ đường xe lửa nối Sài Gòn với Mỹ Tho hơn 70km khá thuận tiện cho việc thăm nom.

Chị Đào Thúy Hằng là con gái đầu lòng gần gũi và thấu hiểu cha, luôn tôn kính và tự hào về sự nghiệp của ông. Chị cũng yêu mảnh đất Mỹ Tho quê hương thứ hai, nơi gắn bó nhiều kỷ niệm với cha mẹ mình. Vì vậy, ngay sau khi nhà văn Sơn Nam qua đời, chị Đào Thúy Hằng cùng chồng là anh Trần Đức Nghị đã dành nhiều công sức lẫn tiền bạc tìm cách mua đất xây nhà lưu niệm, lo hương khói cho cha mình, hoàn thành vào ngày 23/8/2010.

Một khu vườn rộng gần 2.000m² nằm vị trí thuận lợi, thoáng mát bên bờ sông Bảo Định đã được dựng lên thành không gian văn hóa thiên nhiên sinh động, với cây cỏ xanh tươi. Giữa khu vườn, ngôi nhà mái ngói tứ giác xinh xắn được thiết kế xây dựng theo kiểu kiến trúc truyền thống Nam Bộ gồm 3 gian, với vật liệu là gạch thẻ chịu lực cao, trong khi cửa chính, cửa sổ đều làm bằng gỗ gõ đỏ, khung gỗ căm xe, còn đế móng bằng đá ong. Gian giữa trong nhà dành để thờ và nghi lễ. Một gian trưng bày các tác phẩm, hiện vật của Sơn Nam. Một gian dành trưng bày các tác phẩm nghiên cứu, phê bình viết về nhà văn và hình ảnh những người liên quan đến ông. Ở phía bên trái trước nhà là phù điêu đá tạc chân dung nhà văn Sơn Nam của nhà điêu khắc Nguyễn Sánh, còn phía bên phải là viên đá lớn chạm thủ bút Sơn Nam chép bài thơ Hương rừng Cà Mau.

Tấm lòng hiếu thảo bao giờ cũng đi liền với nhân nghĩa. Vợ chồng chị Hằng anh Nghị còn có ý tưởng thiết kế xây dựng khu vườn, ngôi nhà gắn với quê quán và những kỷ niệm mật thiết của cha mình. Vì vậy, con đường dẫn vào nhà lưu niệm đi qua sân vườn được mô phỏng theo hình bán đảo Cà Mau, gồm 82 khối đá mua từ Bình Định tượng trưng cho số tuổi thọ của nhà văn Sơn Nam, còn đường biên của mô hình là bản đồ vùng đất Nam Bộ. Xa xa phía trước nhà là đồi cỏ đậu phộng hoa vàng bên dòng Bảo Định thơ mộng, cùng với khoảnh cây sú, vẹt ven sông mang hình ảnh biểu trưng cho vùng Cà Mau, Rạch Giá quê quán và những tre, bần, dừa nước, ao hoa súng trắng, cầu khỉ… đặc thù Nam Bộ.

Ngoài hàng trăm cuốn sách, hình ảnh, kỷ vật của nhà văn Sơn Nam, bên trong nhà lưu niệm còn có hình ảnh, di vật của những đồng nghiệp từng sống gắn bó nghĩa tình với tác giả Hương rừng Cà Mau. Đó là nhà thơ Kiên Giang - bạn nối khố cùng làng với nhà văn Sơn Nam và thân thiết suốt đời nhau. Đó là nhà văn Ngọc Linh từng âm thầm trợ giúp kinh tế cho gia đình khi ông bị bắt ở tù. Rồi hình ảnh những nhà văn Bình Nguyên Lộc, Vương Hồng Sển, Nguyễn Quang Sáng, Trang Thế Hy… và cả những ân nhân trong đời thường như nhà giáo Đinh Công Tâm, người từ năm 1964 đã dày công sưu tập, lưu giữ các tác phẩm của Sơn Nam mà sau này tặng lại cho nhà lưu niệm.

Được hình thành từ tấm lòng hiếu nghĩa của vợ chồng anh chị Đào Thúy Hằng - Trần Đức Nghị, địa chỉ văn hóa này đã kết nối cuộc đời và tác phẩm của nhà văn Sơn Nam tiếp tục “sống” với bạn đọc. Đồng thời, công trình này còn là tấm gương cho chúng ta soi vào biết trân trọng di sản giá trị của cha ông ngay từ trong gia đình mình để lưu lại cho đời sau học hỏi, chiêm nghiệm.

PHAN HOÀNG