Ngày 29/8/2008 là tròn 20 năm kể từ ngày Lưu Quang Vũ từ giã cõi đời. Tài năng của Lưu Quang Vũ đã được công nhận bằng Giải thưởng Hồ Chí Minh và nhiều người vẫn thấy giật mình vì dường như Lưu Quang Vũ chưa bao giờ vắng mặt trên sân khấu nước nhà. Liên tục những tác phẩm của Lưu Quang Vũ được dựng lại, và càng lùi xa chúng ta càng cảm nhận rõ nét hơn chân dung một nhà viết kịch tài ba.

 

Lưu Quang Vũ qua nét vẽ của NSƯT Lê Huy Quang.

 

Đôi lúc có người buột miệng hỏi: Nếu không có Lưu Quang Vũ thì sàn diễn kịch nói nước ta từ năm 1986 đổi mới đến nay sẽ ra sao nhỉ? Khó mà hình dung được, bởi lẽ hơn 50 vở kịch mà trong 10 năm Lưu Quang Vũ sáng tác là một sản nghiệp khổng lồ mà không phải một người cầm bút nào cũng đạt được. Bây giờ khán giả vẫn rung động trước những vở kịch của Lưu Quang Vũ được tái diễn mà không có cái dáng tác giả hồi hộp “ngồi trong rạp hát đợi màn lên”, càng thấy khâm phục sức sáng tạo ghê gớm của anh.

 

Dù sử dụng nhiều thủ pháp khác nhau, lấy chất liệu từ dân gian hay dùng hiện thực từ cuộc sống, những nhân vật của Lưu Quang Vũ luôn mang một khát vọng mãnh liệt. Các vở kịch Nếu anh không đốt lửa, Quyền được hạnh phúc, Vách đá nóng bỏng, Chết là điều chưa có, Lời thề thứ 9... là những vở kịch thể hiện rõ nét tài năng Lưu Quang Vũ. Chỉ bằng một cốt truyện bình thường có thể gặp ngay trước mặt mỗi ngày, anh đã đẩy lên thành những tình huống sân khấu đắt giá. Lưu Quang Vũ ra đi ở tuổi 40, đã kịp định hình và để lại một kịch pháp cho sàn diễn kịch nghệ Việt Nam.Tác giả Christian Hoche trên tờ báo L’Express - Pháp đã đánh giá: “Molière ở Việt Nam tên là Lưu Quang Vũ, một Molière với khóe mắt nhiều nếp nhăn, với ngòi bút chua cay, với khuynh hướng sâu sắc chống chủ nghĩa xu thời”.

 

Họa sĩ - NSND Doãn Châu, một người bạn thân thiết đồng thời là người cộng tác với Lưu Quang Vũ vở kịch đầu tiên Sống mãi tuổi 17 và vở kịch cuối cùng Hai ngàn ngày oan trái, kể lại tai nạn giao thông khủng khiếp năm 1988 trên tuyến đường Hải Phòng- Hà Nội đã cướp đi sinh mạng anh cùng vợ con: “Khi tôi mở mắt ra thì một cảnh tượng thật hãi hùng, Quỳnh và cháu Mí nằm im không nhúc nhích. Vũ chỉ còn khe khẽ thở. Tôi cởi áo may ô gối lên đầu cho Vũ, Vũ thều thào: “Thằng Mí nó đâu rồi?”. Đó là câu cuối cùng Vũ còn nói được!”. Thật cảm động, lời sau chót của một đời người dành gọi đứa con trai. “Mí” có tên là Lưu Quỳnh Thơ, là con chung của Xuân Quỳnh - Lưu Quang Vũ. Ngoài ra Lưu Quang Vũ còn một con trai với vợ trước - diễn viên điện ảnh Tố Uyên - có tên thân mật là Kít, bây giờ là Lưu Minh Vũ đang công tác ở Đài Truyền hình Việt Nam. Năm 1972, khi đã chia tay với nghệ sĩ Tố Uyên, Lưu Quang Vũ lên làng sơ tán thăm và viết tặng Lưu Minh Vũ bài thơ Nói với con cuối năm chan chứa nghĩa tình: “Hai cha con ngồi trên bờ đê cao. Sông chiều ngút khói. Gió rạp mình cỏ dại. Sau lưng Hà Nội sương mờ... Con ơi, con hãy tha thứ cho cha. Cha chẳng thể nào sống cùng mẹ được. Đời cha nắng gắt. Mẹ con cần suối mát của đồng vui... Cha cũng chẳng đủ tiền. Mua cho con áo đẹp. Chiều bên sông gió rét. Con lặng nhìn tít tắp bãi ngô xa...”.

 

Áp-phích giới thiệu vở “Hồn Trương Ba da hàng thịt” công diễn lần đầu tiên.

Diễn viên - NSƯT Thu Hà kể lại: Năm 1988, Đoàn văn công Quân khu 3 của chị gặp nhiều khó khăn, nhà viết kịch Lưu Quang Vũ hứa sẽ viết cho vở Điều không thể mất để vực dậy đơn vị. Đúng hẹn, Thu Hà tìm đến nhà số 96 Phố Huế để xin kịch bản, vừa chạm ngõ đã nghe mọi người xôn xao: “Lưu Quang Vũ mất rồi!”. Thế nhưng, Điều không thể mất chưa phải là tác phẩm cuối cùng của Lưu Quang Vũ, vở này anh đã viết xong trong chuyến đi Hải Phòng. Khi Lưu Quang Vũ qua đời, gia đình anh còn tìm thấy ba trang bản thảo viết cảnh một của kịch bản Chim sâm cầm không chết. Lúc đầu, Lưu Quang Vũ định lấy tên Chim sâm cầm đã chết nhưng đạo diễn Phạm Thị Thành bảo “xúi quẩy”,  cho nên anh sửa lại.

 

Cái chết của Lưu Quang Vũ dường như đã được báo trước. Trong tác phẩm của mình, Lưu Quang Vũ luôn ám ảnh cái chết và mổ xẻ cái chết ở nhiều góc cạnh khác nhau. Ví dụ, vở kịch Người trong cõi nhớ, anh đã cho nhân vật phát biểu: “Chúng tôi là những người đã chết. Nhưng người ta chỉ chết hẳn khi không sống trong lòng người khác nữa. Ngoài thế giới của người đang sống và cõi lặng im của người đã chết, còn một cõi thứ ba: cõi của những người đang sống trong trí nhớ của người khác, những người không bị lãng quên!”.

 

Bây giờ Lưu Quang Vũ đã là “người trong cõi nhớ”. Chỉ với một cái tích “Trương đồ nhục” chuyển thành vở kịch lừng danh Hồn Trương Ba da hàng thịt đã có thể xếp Lưu Quang Vũ vào hàng ngũ những tác giả bất tử của sân khấu Việt Nam, hoàn toàn có quyền sánh ngang với Nguyễn Huy Tưởng và Tào Mạt. Tuy nhiên, đâu chỉ có thế, Tôi và chúng ta, Hoa cúc xanh trên đầm lầy, Nguồn sáng trong đời, Lời nói dối cuối cùng... vẫn được diễn đi diễn lại như những tác phẩm xuất sắc của làng kịch nghệ hôm nay. Có mấy ai biết được, những kịch bản ấy được viết trong căn phòng sáu mét vuông, trên cái bàn nhỏ có ghi hàng chữ lớn như một tâm niệm: “Làm việc, làm việc để chiến thắng thời gian và bóng tối”. 

 

SONG YẾN