Trưa ngày 13/8/2008, nhà văn Sơn Nam đã qua đời tại Bệnh viện Gia Định – TP Hồ Chí Minh sau một thời gian lâm trọng bệnh, hưởng thọ 82 tuổi. Tên thật là Phạm Minh Tày, sinh ngày 11/12/1926 tại huyện An Biên, tỉnh Kiên Giang, ông lấy bút danh Sơn Nam để tri ân người mẹ nuôi dân tộc Khơme. Tác phẩm đầu tay của Sơn Nam là tập truyện  Chuyện xưa tình cũ xuất bản năm 1958, sau đó ông nổi danh với các tác phẩm Hương rừng Cà Mau, Chim quyên xuống đất, Hình bóng cũ, Bà chúa Hòn, Vạch một chân trời, Lịch sử khẩn hoang miền Nam…

 

Nhà văn Sơn Nam

Mấy ngày nay, gặp nhau ở trụ sở Hội nhà văn TP Hồ Chí Minh, câu chuyện bàn tán nhiều nhất của chúng tôi là tình trạng nguy ngập của nhà văn Sơn Nam. Sinh tử tất yếu của đời người, tránh sao khỏi giây phút một linh hồn rời khỏi cõi trần. Tuy nhiên, có một điều mà ai cũng cảm thấy an ủi là một doanh nghiệp Bình Dương đã có lời dành cho nhà văn Sơn Nam một miếng đất để xây mộ phần và khu lưu niệm, đồng thời chu cấp mọi chi phí để tác giả những trang văn khảo cứu công phu về đất về người miền Nam có được nơi yên nghỉ chu đáo, tương xứng với đóng góp của ông với văn học Việt Nam.

 

Cũng doanh nghiệp nói trên trước đây đã nhã ý tặng nhà văn Sơn Nam một lô đất trị giá 300 triệu để ông có chỗ dưỡng già, nhưng ông kiên quyết từ chối. Nhiều người cảm thấy tiếc nuối cho ông một phần, đồng thời cảm thấy khâm phục ông mười phần. Tính khí Sơn Nam là vậy, ông chỉ sống bằng lao động của mình, không nhận bổng lộc của ai. Chỉ có những bạn bè văn chương thân thiết mang biếu thứ gì thì ông cảm ơn và ghi nhớ kỹ càng, có dịp luôn xúc động nhắc lại để tri ân!

 

Sự nghiệp văn chương của Sơn Nam bên cạnh sự bề thế còn phải kể đến sự cẩn trọng. Đừng thấy cả đời ông cuốc bộ khắp nơi mà nghĩ ông gượng nhẹ và bông lơn mọi thứ. Nhiều lần được trò chuyện với ông, tôi mới vỡ lẽ, những gì Sơn Nam đã viết ra chẳng thấm vào đâu so với sức nghĩ và sức nhớ của ông. Đôi lần, tôi gạn hỏi, sao có cái hay quá mà ông không viết, ông chỉ cười tít mắt: “Có người chơi được, có người không chơi được. Sự đời cũng vậy!”.

 

Sơn Nam - ký họa của Phạm Văn Hạng

Trưa ngày 13/8/2008, nghe tin nhà văn Sơn Nam qua đời, điều đầu tiên tôi nghĩ đến là từ nay tôi và đồng nghiệp trẻ khác mất đi một cuốn từ điển sống về Nam bộ, một cuốn từ điển có hình ông già khắc khổ mà độ lượng, gầy gò mà bao dung. Tôi rùng mình khi mường tượng làng văn chương Việt Nam làm sao để tìm một người thay thế Sơn Nam. Vóc dáng Sơn Nam không chỉ làm nên bằng sự thông tuệ và từng trải, mà có cả sự can đảm thờ ơ với mọi hư vinh và sự quyết liệt theo đuổi sự nghiệp cầm bút. Người thông tuệ có đấy, người từng trải có đấy, nhưng người can đảm và người quyết liệt như Sơn Nam với văn hóa Nam Bộ thật hiếm hoi!

 

Phải vĩnh biệt nhà văn Sơn Nam là chuyện nhiều người đã tiên liệu lâu rồi. Tôi cũng vậy, tôi đã chuẩn bị tinh thần chia biệt ông già Nam bộ khi bàn chân siêng năng của ông không còn rong ruổi phố xá Sài Gòn. Bây giờ, biết ông trút hơi thở cuối cùng, tôi chỉ nhớ duy nhất một câu quan niệm của ông, rằng: “Viết văn để viết văn, để yêu nước, chứ không nhằm mục đích nào khác!”. Cuộc đời 82 năm của nhà văn Sơn Nam đã thực hiện triệt để quan niệm ấy, và ông thanh thản từ giã chúng ta!

 

LÊ THIẾU NHƠN