Ngôi nhà mái sau gối đầu lên vách giữa, chái trước hạ cấp thấp, gãy chỗ vách giữa gọi là nhà chái gãy. Dưới chỗ chái trước thấp là hiên nhà mẹ để cái ghế dựa, sáng chiều ngồi nhìn người qua lại trên con đường trước nhà.

Cuộc đời mẹ cũng gãy, ba mươi hai tuổi chồng mất. Ngày chồng mất mẹ ngất xỉu, thiếu điều chết theo chồng. Người thân dắt 2 đứa con, một đứa 8 tuổi, một lên 2 đến ngồi trước mặt, để lúc mẹ mở mắt ra thấy còn hai con mà cố gượng vượt qua nỗi đau.

Hồi đó ba mẹ ở chung với ông bà nội. Chồng mất, cha mẹ chồng nghĩ trăm phần trăm con dâu còn trẻ sẽ đi bước nữa nên kiếm chuyện, đặt điều, đay nghiến. Rồi mười chín ngày sau, ba mẹ chồng đuổi con dâu bất hạnh ra khỏi nhà. Nỗi đau gãy lần trước chưa nguôi ngoai, mười chín ngày sau gãy thêm lần nữa.

Mẹ dọn đồ đưa hai con về lại quê cũ, mướn thợ cất ngôi nhà chái gãy làm lụng nuôi con ăn học. Nó đánh dấu số phận của mẹ.

Năm nào cũng vậy, đến 19 tháng Chạp mẹ sửa sang nhà cửa đón tết. Mẹ nói: 19 dọn dẹp nhà cửa thấy tết đến trước ngõ, qua hăm (từ 21 trở đi) tết đến sau lưng.

Hôm 19 tháng Chạp, mẹ sửa sang nhà cửa đón tết, có người đi qua thấy ngôi nhà lạ, giống như nhà cổ bèn vô hỏi han. Mẹ tự tin kể về cuộc đời rồi nói: Chủ ngôi nhà chái gãy đảm đang. Phụ nữ tay yếu chân mềm vẫn trụ vững kinh tế với nỗi lo cơm áo gạo tiền nuôi con…

Mẹ nói có lý, nhưng con của mẹ hỏi người thợ xây lớn tuổi trong vùng thì được biết, ngôi nhà chái gãy dành cho người nghèo khổ, không xây cất chái trước ngang bằng mái sau vì túng thiếu tiền mua gạch, xi măng xây “nhón” lên cao. Nhưng nhìn ngôi nhà chái gãy như bước chân người bước hụt rồi mạnh mẽ bước tiếp.

Tối, mẹ kể, bao năm rồi về lại quê cũ đón tết trong ngôi nhà chái gãy nhớ sao mà nhớ tết ở quê chồng, ngày cuối năm, vui vầy bữa cơm sum họp, bên những người thân yêu sau một năm trời mưu sinh.

Hồi đó cuối năm lo tết bên nội, ngoại, tranh thủ thời gian từ quê chồng về thăm quê cũ. Lúc đó tết như hối thúc sau lưng. Về quê cũ lục đục chiều tối, mẹ phải quay lại nhà chồng trong cảm giác luyến tiếc, bùi ngùi. Ngày hết tết đến, có nuối tiếc, vấn vương vẫn không thay đổi được quy luật của đất trời.

Mười mấy năm ở quê cũ, dịp tết đến mẹ khôn nguôi day dứt khi nghĩ về quê chồng. Vào mỗi dịp cuối năm, mẹ rưng rưng nhớ một người ở phía nhà chồng.

Về quê cũ, những năm mẹ còn trẻ, có những người đàn ông tên Tùng, tên Bách đến ngồi dưới hiên nhà nói lời yêu thương. Mẹ chọn “chế độ im lặng”. Họ năn nỉ, mẹ nói giọng ông trời, lời sấm sét vang lên dưới nhà chái gãy, họ tự động rút lui… Mẹ thề với lòng mình, không đi bước nữa.

Ba ngày tết, mẹ mời ba ăn miếng bánh tét cúng. Qua ba bữa tết, mẹ xin ba đem di ảnh trên bàn thờ cất vào trong tủ để khỏi bụi bặm. Mẹ, thời con gái chưa một lần yêu ai, với ba tình đầu cũng là tình cuối. Những ngày tươi đẹp đã qua, ngay cả hiện tại các con đã lớn, ngôi nhà chái gãy ấm êm cũng không thôi khiến mẹ day dứt... Thôi, thả trôi đi những muộn phiền năm cũ để đón nhận điều tốt đẹp năm mới. Rồi mẹ thì thầm giai điệu của bài ca xưa cũ “Dấu chân kỷ niệm”.

Và mười mấy năm rồi, mẹ đón tết trong ngôi nhà chái gãy mạnh mẽ, yêu thương.

MẠNH HOÀI NAM