Chiều chiều trước bến Vân Lâu/ Ai ngồi, ai câu, ai sầu, ai thảm/ Ai thương, ai cảm, ai nhớ, ai trông/ Thuyền ai thấp thoáng trên sông/ Đưa câu mái đẩy chạnh lòng nước non…”. Tác giả của Câu hò trước bến Vân Lâu vừa được Nhà xuất bản Văn Học ấn hành tuyển tập Ưng Bình Thúc Giạ Thị - Cuộc đời và tác phẩm do nhà văn Triệu Xuân sưu tầm, biên soạn và giới thiệu. Nhà văn Triệu Xuân trò chuyện xung quanh quyển sách đồ sộ này.
Nhà văn Triệu Xuân tại gành Đá Dĩa
* “Ưng Bình Thúc Giạ Thị - Cuộc đời và tác phẩm” gần như quy tụ toàn bộ những sáng tác của tác giả. Vậy tại sao không gọi đây là “Toàn tập Ưng Bình Thúc Giạ Thị” mà lại chọn cái tên dài như vậy?
- Đã gọi là toàn tập phải qui tụ được tất cả những sáng tác của tác giả. Trong Ưng Bình Thúc Giạ Thị - Cuộc đời và tác phẩm vẫn còn thiếu một vở tuồng có tên Tào lao chưa tìm được nên không dám gọi đây là toàn tập. Cụ Ưng Bình cất công nghiên cứu câu hát, điệu hò trong dân gian suốt 21 và làm nên vở tuồng này. Rất tiếc, khi tuyển tập của cụ Ưng Bình đã hoàn thành thì nhà thơ Tôn Nữ Hỷ Khương (con gái cụ Ưng Bình) báo tin là đã tìm thấy vở tuồng Tào lao! Nhà thơ Hỷ Khương và gia đình đã rất nhiệt tình giúp đỡ tôi khi thực hiện tác phẩm này. Hy vọng lần in sau sẽ bổ sung vào để thành toàn tập.
* Từ đâu ông nảy ra ý định sưu tầm, biên soạn các tác phẩm của Ưng Bình Thúc Giạ Thị?
- Không riêng người Huế, rất nhiều người Việt biết đến tác phẩm Câu hò trước bến Vân Lâu của cụ Ưng Bình. Cụ còn là Chủ tịch Hội truyền bá Quốc ngữ trong những năm 1940. Làm đại quan của triều Nguyễn nhưng cụ là bạn thân nhà ái quốc Huỳnh Thúc Kháng và nhiều nhà cách mạng khác. Câu hò trước bến Vân Lâu cụ Ưng Bình viết về vị vua yêu nước Duy Tân giả dạng thường dân để bàn việc cứu nước với Trần Cao Vân… Năm 1974, tôi làm phóng viên chiến trường tại khu 5 của Đài Phát thanh Giải phóng. Trong số sách báo gửi từ Đà Nẵng lên chiến khu, tôi may mắm được đọc thơ ca của cụ Ưng Bình Thúc Giạ Thi: Lộc Minh Đình Thi Thảo, Đời Thúc Giạ và Tình Thúc Giạ. Những tác phẩm này làm tôi ngỡ ngàng vì hay quá, tại sao thời tôi đi học cấp ba cũng như Đại học ở Hà Nội lại không được nhắc đến nhỉ? Tôi bắt đầu yêu thích thơ ca của cụ Ưng Bình từ đó và nay muốn giới thiệu với mọi người như một động tác “phủi lớp bụi thời gian bám trên viên ngọc”.
* Chúng tôi được biết, “Ưng Bình Thúc Giạ Thị - Cuộc đời và tác phẩm” đâu phải là tuyển tập đầu tiên mà ông thực hiện?
- Đúng vậy, từ năm 2000, khi về làm Trưởng chi nhánh NXB Văn Học tại TP HCM, tôi đã chí thú với việc làm tuyển tập, toàn tập của các nhà văn mà vì nhiều lý do, tác phẩm của họ chưa được tôn vinh đúng mức. Tính cả những tác phẩm tôi tham gia biên soạn và trực tiếp biên tập, chăm sóc thì tôi và một vài người bạn đã thực hiện gần 50 tuyển tập, toàn tập. Tác gia đầu tiên là nhà văn Vũ Bằng. Năm 1991, tôi liên kết với NXB Văn Hóa Thông Tin cho ra lò cuốn sách bất hủ 40 năm nói láo, khi ấy tôi đang là phóng viên. Do thời điểm chưa thích hợp nên 40 năm nói láo phát hành được vài ngày thì bị thu hồi.
* Thế nhưng ông vẫn tiếp tục làm tuyển tập, toàn tập…
- Tôi không nản mà tiếp tục sưu tầm tác phẩm của Vũ Bằng. Năm 1999, tôi gửi bản thảo Tuyển tập Vũ Bằng tới NXB Văn Học và năm 2000, bộ sách này được ấn hành, dày 3000 trang khổ 13 x 19 cm. Thế rồi, nhân thân Vũ Bằng được minh xác rõ ràng, cố nhà văn được tặng Huân chương! Tôi tiếp tục dự án làm Toàn tập Vũ Bằng (4000 trang khổ lớn 16 x 24 cm), được NXB Văn Học và Doanh nghiệp sách Thành Nghĩa liên kết xuất bản năm 2005. Nhà nước đã căn cứ vào Toàn tập Vũ Bằng để trao Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật cho nhà văn, chiến sĩ tình báo này. Ngoài ra, NXB Văn Học đã xuất bản các tuyển tập, toàn tập của các tác giả sống và viết ở miền Nam như: Vương Hồng Sển, Nguyễn Hiến Lê, Bình Nguyên Lộc, Lê Văn Trương, Nguyễn Vỹ…
* Các tuyển tập, toàn tập bìa cứng, sách dày, giá cao như vậy sẽ rất khó đến với đông đảo độc giả.
- Phải làm tuyển tập hoặc toàn tập mới nhận biết được một cách toàn diện, xuyên suốt những giá trị vô cùng quý báu mà các nhà văn đã dành trọn cuộc đời cống hiến cho nền văn học, văn hóa dân tộc! Như tuyển tập của cụ Ưng Bình Thúc Giạ Thị gần 900 trang, bìa cứng có giá bán 200.000/quyển, tôi nghĩ giá này còn thấp cả về chất lượng in lẫn giá trị nghệ thuật trong khi chúng tôi in chỉ 1.000 quyển. Nhưng trong tình hình hiện nay, giá đó vẫn khó cuốn hút người đọc. Tuy vậy, chúng tôi đã dành 100 cuốn sách tặng 40 thư viện lớn trên toàn quốc, mỗi thư viện sẽ nhận 3 cuốn sách của cụ Ưng Bình. Nhờ đó, số lượng người được tiếp nhận những giá trị của cụ Ưng Bình sẽ tăng mãi theo thời gian…
* Xin cảm ơn ông!
THANH KIỀU (thực hiện)
