Một trong những nghề chăn nuôi gia cầm cho sản phẩm nhiều là nuôi vịt đẻ trứng, nhưng không phải ai cũng làm được. Để vịt đẻ nhiều, không dịch bệnh, người chăn nuôi phải có tay nghề, nghĩa là đã tích lũy được kinh nghiệm nghề nghiệp.

Minh họa: HƯNG DŨNG

Ngoài coi mạch trị bệnh, làm ruộng muối, nuôi vịt đẻ cũng giúp cho cha tôi có việc làm xoay vụ, góp phần ổn định cuộc sống. Vùng đất quê tôi khá cao, chỉ gieo trồng một vụ lúa bằng nước trời. Khoảng tháng 6 khi trời đổ mưa giông thì cánh đồng đất khô được cày trở, bừa cho nhuyễn rồi vãi những hạt lúa giống xuống đất, bừa lấp mặt. Hạt nào còn nổi lên trên sẽ làm món ăn cho bầy cu đất. Đến tháng 9 tháng 10 âm lịch, mưa già, lúa đã lên gần tới gối, người ta tỉa những chỗ mọc dày, cắm vào chỗ thưa, gọi là cấy dặm. Sau tiết đông chí thì lúa chín. Thời bấy giờ, lúa sinh trưởng dài ngày, năng suất còn thấp nhưng những gié lúa chín vàng nặng trĩu đó khi gặt thường rơi vãi xuống ruộng, trên bờ…

Chỉ hơn một tháng, cả cánh đồng từ đám ruộng gò xuống đám ruộng sâu đều được gặt xong. Thời gian quá ngắn, không đủ để nuôi vịt con thành vịt ăn thịt. Ở nam Bình Định, có nhiều người nuôi vịt đẻ, nhưng lúc này quê họ đang vô mùa cấy. Nếu vãi lúa cho vịt ăn thì thì quá tốn kém. Đưa vịt đến quê tôi - Xuân Bình, Xuân Lộc, Xuân Cảnh (bắc Phú Yên) - nơi đang vào vụ gặt, vịt tiếp tục đẻ, giữ sung sức khi trở về đẻ vẫn sai. Nhờ có uy tín, cha tôi nhận vịt của họ đem về nuôi.

Tuy là lúa rơi xuống ruộng sau khi gặt nhưng muốn cho vịt xuống ruộng ăn, chủ vịt phải “đấu giá đồng”. Khi lúa chét đã trổ, lại phải mua “chét” của chủ ruộng.

Có lẽ một trong những nghề chăn nuôi cực khổ nhất là nuôi vịt đẻ. Dù trời mưa bão, dù bận giỗ, Tết vẫn phải chăn vịt ngoài đồng. Lùa vịt phải nhẹ nhàng, từ từ để nó đi, nếu nóng nảy đuổi xua nó phải chạy, bay hoặc để chó rượt (ôi thôi, chó mà gặp vịt ở ngoài đồng chẳng khác nào như gấu gặp mật, mèo gặp mỡ - rượt cắn ngay) thì vịt sẽ “sút”, tức là đẻ non, đẻ ban ngày ngoài ruộng rồi nín đẻ. Có một lần tôi để vịt vào ruộng lúa chưa gặt, bị chủ thả chó rượt cắn hết cả chục con. Bầy vịt ngưng đẻ, tôi bị ông già đánh một trận nhớ đời, sau không dám bỏ vịt đi chơi nữa.

Nhưng nghề gì cũng có cái thú vị, nuôi vịt đẻ cũng thế. Với con mắt nhà nghề, cha tôi biết chính xác con vịt nào tối nay đẻ, con vịt nào nghỉ sanh (con vịt đang đẻ, chiều về chuồng, trứng đã xuống nằm ở gần hậu môn, lấy tay rờ là biết, vịt hết đẻ không có trứng như thế). Mỗi ngày theo giữ chúng, tôi đứng trên bờ nhìn đàn vịt dàn hàng ngang rúc xuống nước cái đầu trồi sụt, xỉa xỉa tìm mồi như đang xem bức tranh quê thật sinh động. Mỗi khi có con bắt được con cua đồng, nó ngậm ở miệng xóc xóc chưa nuốt được, con khác thấy chạy lại giành, đuổi nhau chạy khắp khoảnh ruộng, thật vui. Những lần như vậy tôi thích lắm, chờ xem con nào thắng. Con vịt tốt đẻ sai là con vịt siêng tìm mồi. Ngày nào chiều về, bầu dìu nó cũng no ắp tận cổ. Hàng ngàn con vịt nhốt trong mành quây tròn, mỗi chiều chúng đều được “kiểm kê”, đủ mới thôi. Với cây sào bằng tre dài, các chú vịt ngoan ngoãn chạy qua đầu sào, người nuôi canh đếm từng cặp, không sai một con. Tới bây giờ đã gần 60 năm, tôi vẫn còn nhớ như in có một chiều khi đếm vịt, cha tôi đã khéo đè cổ bắt được con vịt trời theo bầy vịt nhà mà nó không kịp bay. Còn có vụ đi đòi vịt trong mành người khác. Hôm đó, bầy vịt nhà tôi cho ăn gần bầy vịt của một chủ cũng nuôi vịt đẻ. Hai con vịt bên tôi qua nhập bầy vịt của họ. Chiều về kiểm thấy thiếu, cha tôi đến mành vịt kia và nhìn thấy hai con vịt của mình trong đó. Nhưng người ta không chịu. Thế là cha tôi vào chuồng, dùng sào bắt đúng hai con vịt của mình mà người chủ vịt không cãi được. (Người nuôi vịt thường làm dấu riêng dưới chân con vịt để khỏi lộn với vịt người khác. Cha tôi biết được vì hai con vịt nhà tôi do lạ chuồng, nó ngơ ngác muốn kiếm đường ra).

Khoảng 3-4 giờ sáng là lúc vịt đẻ trứng, chúng kêu những tiếng cạp cạp nho nhỏ và dồn trứng thành từng ổ. Hừng đông, ánh sáng còn mờ mờ, chưa rõ hẳn, nhưng nhìn vô mành vẫn thấy những ổ trứng trắng trắng thật đẹp, thích lắm. Giờ chỉ cần bước vô lượm. Đã có mối chờ mua, gánh đến chợ cho kịp buổi sáng.

Cuối mùa nuôi vịt đẻ quê tôi trùng vào ngày Tết Nguyên đán. Hàng năm, khi chuẩn bị trả vịt cho chủ, do giữ gìn tốt không mất mát nên người nuôi được chọn bắt lại số vịt dành để bù hao. Do đó, ngày tất niên hay mùng 4 Tết cúng ông bà, nhà tôi năm nào cũng thịt những con vịt mập tròn. Vịt nuôi bằng lúa đổ, ruộng có ốc, cua đồng làm mồi thật là ngon béo, thịt thơm lắm, thơm hương vị của đồng quê.

NGUYỄN HẢI PHÚ