Mẹ tôi làm nông. Cày, sạ, be bờ cuốc góc, vãi phân nhổ cỏ, cấy dặm, cắt lúa, phơi rơm… Tất tật. Việc gì của nhà nông mẹ cũng đều làm được, làm giỏi là đằng khác. Một mình với năm đứa con cùng mấy sào ruộng khoán, mẹ quanh năm bươn bả, gò lưng trên đồng cạn, lặn lội dưới đồng sâu.
Chỉ cần nhìn mẹ là biết cánh đồng đang ở trạng thái nào. Khi thì sợi rơm khô trên tóc, lúc trong túi áo rớt ra mấy hạt lúa, khi mình mẩy bết bùn đất từ tóc đến chân, móng tay móng chân vàng khè, màu của phèn. Lưng áo mẹ luôn mướt mồ hôi. Nhưng nỗi cơ cực không làm cho mẹ… bớt đẹp. Không hề! Tôi nhiều khi nghĩ, mẹ đẹp hơn bất cứ một thiên thần nào với hình ảnh vừa đưa tay quẹt mồ hôi vừa cười.
Ngồi kể chuyện này, tôi cứ nhớ lời của bà ngoại Tám: “Giỏi lắm, giỏi không ai bì được. Mồ hôi ướt cả cánh đồng!”.
Vâng, mồ hôi mẹ tưới ướt cánh đồng. Mẹ làm bất kể ngày đêm, mưa nắng.
Vụ lúa hè thu, có những ngày chang chang nắng nhưng mẹ ở cả ngày ngoài đồng. Có hôm sáng ăn cơm rồi dỡ theo gô cơm để làm tới chiều. Có khi nôn nóng, tay cầm cày, tay thò vào cái túi đeo bên hông lấy khoai lang hầm bỏ vào miệng, vừa làm vừa ăn. Cả ngày ở ngoài đồng, chiều mẹ về thì tóc tai bết lại và mồ hôi đầm đìa như vừa mắc mưa. Đi từ hồi gà gáy nhưng về tới nhà thì trời đã nhá nhem tối.
Mùa đông, mẹ mặc áo tơi ra đồng. (Mẹ tự lên núi kiếm lá về làm áo tơi cho cả nhà). Vụ lúa đông xuân nên phải cuốc góc, chải bờ trong những ngày trời còn rả rích mưa. Đằng nào chiều mẹ cũng đem về một giỏ cua, rồi lui cui xuống bếp nấu canh với đu đủ nêm lá gừng cho chị em tôi. Ngày mưa lạnh, được ăn món canh do chính tay mẹ nấu là tuyệt nhất. Tôi và bé Út cứ lom lom nhìn mấy con cua bò lổn ngổn trong giỏ để xí con cua có cái càng to mà không thấy, đôi tay mẹ dày lên, chai sần nhưng vẫn bị cua kẹp tướm máu.
Mùa nào cũng vậy. Cày, bừa, cuốc góc chải bờ, gieo sạ, phân giống… mẹ đảm đương hết. Ruộng sạ rồi thì mẹ đi cấy dặm. Mẹ đi cấy ròng rã. Ruộng nhà làm xong thì te te đi cấy mướn. Rồi khi ruộng vào mùa gặt, mẹ đi cắt lúa mướn, ai kêu lúc nào đi lúc nấy. Tranh thủ vào mùa kiếm ít đồng - mẹ bảo vậy. Còn lúa nhà, mẹ lựa những đêm trăng đi cắt lúa đêm. Cắt lúa đêm, nghe thôi đã thấy hấp dẫn. Tôi ham vui nên nhiều lần xin theo, mẹ gắt: lo ở nhà đi học, chuyện đồng áng để mẹ.
Người ta bảo làm nông thì rảnh rỗi nhiều nhưng mẹ tôi thì không bao giờ hết việc.
Sau mùa gặt, mẹ sẽ đi mót lúa. Mót bằng cách tới ruộng người ta xin được phụ cắt, chủ nhà sẽ trả công bằng một bó lúa (có khi hơn). Rồi mẹ thức trắng đêm giũ rơm, nhặt lại từng hạt lúa sót. Xong những ngày cắt đập thì mẹ lội hết đám này đến đám khác, lùng tìm trong rạ những gié lúa bị rớt, khom nhặt những hạt lúa rụng trên kẽ đất. Gạo mót sạn nhiều, mẹ để cho gà vịt heo qué, nếu mùa nào nhà không đủ lúa ăn giáp hạt thì sẽ trưng dụng gạo mót, nếu con cái nhăn mặt khi nhai sạn thì mẹ bảo: ráng, vụ sau được mùa tha hồ nhai.
Rời xa cánh đồng làng. Tôi đi học xa nhà, thi thoảng rủ bạn về chơi, bắt gặp cảnh mẹ đi mót lúa. Thấy “mất mặt” với bạn bè, tôi năn nỉ mẹ đừng đi mót lúa nữa. Mẹ vẫn xách thúng ra đồng. Mẹ bảo, một hạt lúa trên đồng là ngàn hạt mồ hôi của người nông dân, phải nhặt cho bằng hết.
NGUYỄN THỊ BÍCH NHÀN
