Sau vụ mùa thu hoạch lúa thổ rẫy, mùa xuân cũng là mùa dệt thổ cẩm của đồng bào dân tộc Ê Đê. Về các buôn làng huyện Sơn Hòa, Sông Hinh thời gian này, chúng ta sẽ “mục sở thị” ở dưới bóng cây kơ-nia, cây gạo hoặc dưới chân nhà sàn, các chị, các mẹ tỉ mẩn dệt thổ cẩm.
Nghề dệt thổ cẩm của đồng bào dân tộc thiểu số ở nước ta đã có từ xa xưa. Cho đến tận bây giờ cũng chưa rõ “ông tổ” dệt thổ cẩm là vị nào, nhưng con gái đồng bào các dân tộc thiểu số lớn lên là được mẹ, được bà truyền lại. Thổ cẩm được làm từ nguyên liệu chính là bông vải, sợi lanh, nhuộm bằng vỏ cây, lá rừng như cây chàm, lá trâm bầu ngâm với bùn đen, vỏ cây sủi, củ nghệ, cây nhàu; để có được độ bền chắc, họ ngâm chỉ sợi với nước bột gạo.
Mí Nung năm nay khoảng 80 tuổi ở xã Suối Trai (huyện Sơn Hòa) cho biết: “Tôi được mẹ truyền nghề dệt thổ cẩm lúc mới 15 tuổi; từ khi ngồi vào khung dệt đến ba con trăng tôi mới dệt được tấm khăn địu em bé, hơn 1 năm sau tôi dệt thành thạo chiếc áo, chiếc ênh (váy). Tôi rất thích khi làm được sản phẩm đầu tay của mình”. Theo phong tục, tập quán của người Ê Đê, con gái lớn lên phải biết dệt thổ cẩm, múa xoan thì mới được “bắt” chồng.
Qua Tết Nguyên đán là vào mùa dệt thổ cẩm của đồng bào Ê Đê; đây cũng là lúc nông nhàn. Về buôn làng các huyện Sơn Hòa, Sông Hinh trong thời gian này, chúng ta sẽ thấy các mẹ, các chị chăm chút từng sợi chỉ, đôi tay điệu nghệ luồn từng con chỉ trang trí từng hoa văn trên chiếc áo, chiếc váy đậm sắc màu núi rừng, hoang dã. Các em nhỏ thì quấn quýt bên khung dệt chơi đùa, trông mong đến ngày mình được diện chiếc áo mới, trên cổ có gắn lục lạc, hạt cườm. Đó cũng là lớp học tự nhiên, gieo mầm nghề dệt truyền thống vào trí óc trẻ thơ. Ma Joan ở xã Ea Trol (huyện Sông Hinh) nói: “Các công đoạn dệt thổ cẩm hoàn toàn thủ công, bằng sự khéo léo, tỉ mẩn của người phụ nữ mà những chiếc áo, chiếc khăn, túi xách… nên hình nên dạng vô cùng đặc sắc. Hoa văn trang trí dạng hình học, con chim, con thú, màu sắc chủ đạo là đỏ và đen. Thổ cẩm không chỉ quan trọng trong cuộc sống hàng ngày của bà con mà còn là linh hồn, là nét văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số. Các cô gái Ê Đê mặc bộ áo váy thổ cẩm toát lên một vẻ đẹp của người sơn nữ cuốn hút lạ kỳ”.
Mí Thoan ở xã Krông Pa (huyện Sơn Hòa) bộc bạch với chúng tôi: “Tết vừa rồi, tôi đã dệt cho chồng thêm một chiếc áo mới, cho con gái một chiếc váy đẹp và cho tôi một chiếc khăn để địu cháu đi dự các lễ hội trong buôn làng”.
TRẦN LÊ KHA
