Quê tôi nằm trên vùng cát, dinh dưỡng đất trồng rất thấp nên chỉ trồng được những cây lâu tháng, chịu hạn như: khoai hạ (còn gọi là mình tinh), cây khoai bông dề cho nên nhà nào cũng dành một khoảnh đất để trồng vài rò (luống), sắn nước (còn gọi là củ đậu) để xào, kho hay nấu canh... làm món ăn trong bữa cơm gia đình khi mùa mưa đến. Những món ăn được mẹ chế biến từ củ sắn nước thời bao cấp khó khăn khi ấy sao mà ngon đến thế. Có lẽ đây là món ăn dân dã nhất không có gì dân dã hơn và nó đã thấm đẫm trong tôi từ thời tuổi thơ cho đến bây giờ nên khiến lòng tôi rưng rưng nhớ lâu món quê đến thế.
Không biết giống củ sắn nước có từ thời nào và xuất xứ từ đâu nhưng từ lúc tôi còn rất nhỏ, khi “mưa tháng bảy - khoai nhảy ra vườn” (các củ giống khoai) ba tôi ra vườn cuốc đất, bón phân bò, lên rò rồi ươm hạt giống sắn nước. Chăm sóc những rò sắn nước rất nhẹ nhàng, chỉ tưới nước vào buổi chiều là xong. Sau ba tháng (tháng 7 đến cuối tháng 9 âm lịch) là có củ để dùng.
Củ sắn nước khi được nhổ lên dính theo đất cát lầm lũi lấm lem. Lột vỏ ra, sắn nước với da thịt mịn màng trơn bóng, một màu trắng toát không chút gợn bụi và ăn sống được ngay. Loại củ này dùng làm thực phẩm rất lành và mát. Đây là “sản vật” bao giờ cũng có sẵn trong cặp của tôi thời đi học cấp 2 và cũng là món quà dành cho mấy đứa bạn ở thị trấn Phú Lâm (cũ) mỗi giờ ra chơi. Đến tuổi cập kê, rủ nhau xuống biển Đông Tác với bạn gái, đem mấy củ sắn nước đã chẻ làm đôi, hai đứa vừa chấm muối ớt hít hà vừa thưởng thức hương vị ngọt mát.
Khi mùa đông đến, mưa dầm dề nhiều ngày liền thì củ sắn nước là món ăn chủ công của gia đình tôi. Mẹ rất khéo tay, có hôm xắt củ sắn thành từng sợi vuông dài, mẹ bắc chiếc chảo gang lên bếp củi, dầu phộng vừa lăn tăn sôi, mẹ thả những tép tỏi đã đập giập vào khử dầu làm thơm nứt cả gian bếp nhỏ và khi nghe tiếng xèo xèo, cả anh em chúng tôi biết ngay bữa nay mẹ cho ăn sắn nước xào. Ngoài ra, mẹ còn để lại một phần sắn nước sống để dành cho ba tôi chấm với mắm đục mà mẹ đã làm sẵn mấy tháng nay.
Hôm sau, cũng củ sắn nước ấy, mẹ tôi “thay đổi ẩm thực” bằng cách lấy câu liêm bằm liên tục trên củ sắn, sau đó xắt mỏng thành những sợi nhỏ, mẹ nấu canh nêm hoa bông dề. Bữa cơm chiều, mẹ xắt củ sắn nước thành từng cục tao qua chút dầu phộng làm món sắn nước kho... Nay ngẫm lại cái món này thiệt lạ. Trưa nay sắn nước xào, chiều mai sắn nước kho, trưa mốt canh sắn nước, chiều kia tiếp tục xào sắn nước... ăn hoài không thấy ớn.
Những món ăn từ củ sắn nước chỉ còn là hoài niệm của ngày xưa, ngày mà mỗi gia đình chỉ có một nỗi lo duy nhất, lo cái ăn hàng ngày cho những đứa con là mãn nguyện lắm rồi. Giờ củ sắn nước hiếm khi có bán ở chợ vì ít ai trồng, nếu có lác đác một hai người bán vài chục xâu (mỗi xâu 3-4 củ). Có lẽ vợ tôi biết chồng mình là người hay “gặm nhấm” quá khứ nên lâu lâu cũng mua về xào hay nấu canh. Mỗi lần ăn như thế, ký ức những bữa cơm đông con như gia đình tôi ngày xưa lại lao xao trỗi dậy. Cứ như hồi đó ba tôi đã đổ mồ hôi trên những rò sắn nước, mẹ tôi đã nêm vào chảo sắn nước xào, nồi sắn nước kho, bát canh sắn nước biết bao ngọt ngào lẫn nỗi yêu thương.
HOÀNG HÀ THẾ
