Ngày theo cha đi đứng nhá (cất vó), tôi còn là thằng bé lên mười chân đất đầu trần, tóc phất phơ cháy khét. Mẹ không ưng, cứ càm ràm chuyện sông nước hiểm nguy; ý muốn cha bắt tôi ở nhà. Tuy nhiên, cái máu mê cá mú thì tôi với cha là… cùng phe! Cha bơi giỏi lắm, mẹ đừng lo. Con theo bên cha, có gì cha vớt… Miệng nói, mắt nháy nháy, tay tôi khều khều lưng cha. Cha mà không đồng tình để cho tôi méc mẹ chuyện cha lặn xuống sông gỡ nhá, bị gai tre móc dính quần suýt chết đuối; phải… tụt bỏ cái quần, nhồng nhỗng trồi lên sao? Hông sao, cứ để con nó đi phụ tui một tay cho… có bạn!

Chuyện này là thật. Nghề đứng nhá cô đơn lắm. Dù đi chung nhưng đến nơi cũng phải tách ra, tìm chỗ thả nhá cách xa nhau. Dựng nhá, buông nhá, giở nhá chỉ cần một người duy nhất nên đứng nhá không ai đi hai. Biết vậy nhưng không phải cứ biết là không buồn! Một mình trơ trọi trong đêm đen, giữa mênh mông sông nước - nhiều khi còn lất phất mưa bay, gió lùa hun hút - dễ khiến phát sinh cảm giác chạnh lòng. Mà cái nghề đứng nhá lại thuộc một trong những nghề rất chi rảnh rỗi. Lắp nhá, buông nhá xong là ngồi không. Vài ba mươi phút mới giở một lần, rồi lại tiếp tục… ngồi không. Co ro. Vậy nên tôi theo thì cha vui. Có người bầu bạn, chuyện trò cho đêm bớt vắng. Lọt thỏm người trong tấm áo tơi lá của cha (cha che chỉ đến nửa lưng, nhường để phía tôi được kín), tôi co ro, vừa hít hít mùi khói thuốc rê khen khét, ấm sực cha đang phì phà, vừa nghe cha trò chuyện. Chuyện giữa hai cha con thuộc dạng chuyện… tầm phơ, cóc nhảy, không cố định một đề tài nào; ấy vậy mà nói hoài, nghe hoài không chán. Cha kể tôi nghe: Ngày nhỏ cha cũng theo ông nội đi đứng nhá. Mà không chỉ đứng nhá, chụp nơm, đặt đó, giăng lờ, câu kéo cày bừa, đào khoai mót củ..., làm gì nội cũng dắt cha theo. Cha kể, cha tính hiếu động, ở nhà thường nghịch phá nên hay ăn đòn của bà. Ông nội cưng, sợ cha ở nhà bị đòn nên đi đâu dắt cha theo đó. Cha cũng “mê” ông nội. Đúng hơn, cha mê cá mú, đồng ruộng, rẫy rừng; mê được theo nội tung tăng bên ngoài, tự do lang thang đồng bãi hơn chuyện bị “cột cẳng” ở nhà. Sao giống con dữ… Cha cười khà, cốc yêu lên đầu tôi, cái thằng, con không giống cha thì chẳng lẽ giống… ông hàng xóm na bay???

Lần khác cha kể, nhà nội nghèo, trường ở xa xôi đi lại khó khăn nên cha không được học nhiều. Ráng theo học tư ông giáo làng đến biết… đánh vần rồi thôi. Lớn lên, đụng bất cứ chuyện gì dính dáng tới làng xã, giấy má, gửi thưa… đều biết mùi cái khổ do thiếu chữ. Chuyện này thì con nhớ không được giống cha nghe chưa. Lo học hành cho đàng hoàng; nếu không, cha không cho theo nữa. Dạ, con nhớ…

…Có điều nói gì, nghe gì thì cũng không ai quên đến lúc phải giở nhá. Đó chắc chắn là khoảnh khắc mà cả cha con đều xem như… tuyệt diệu. Khoảnh khắc ấy, dù muốn dù không, thì tôi với cha cũng luôn đồng cảm tuyệt đối. Cái đồng cảm thể hiện ở chỗ một già một trẻ luôn đồng bật ra tiếng reo khoái trá y nhau khi rốn nhá trĩu nặng, vẫy vùng đung đưa chú cá sảnh (cá chép) nửa cân hay vặn vẹo vài ba con thác lác cỡ bàn tay. Và đương nhiên, già trẻ cũng đồng ỉu xìu giống hệt nhau khi cái nhá giở lên nhẹ bổng…

Y NGUYÊN