Vùng đất Phú Thọ cổ kính là nơi gửi gắm niềm hoài vọng cội nguồn của bất cứ người dân con Lạc cháu Hồng nào biết xúc động trước hai chữ đồng bào khi nhớ chuyện Mẹ Âu Cơ sinh bọc trăm trứng... Từ đời Hồng Bàng, vùng đất Phú Thọ đã là nơi các Vua Hùng dựng nước. Vùng đất Phong Châu xưa: Bạch Hạc, trước mặt Việt Trì là kinh đô đầu tiên của nước ta.

Dâng hoa trong ngày Giỗ Tổ Hùng Vương - Ảnh: N.HUY

Sau Việt Trì, núi Hùng có đền thờ và lăng mộ Hùng Vương, cách đó không xa là những khu di chỉ Gò Mun và Phùng Nguyên ở Lâm Thao, đánh dấu sự tồn tại nền văn minh của nước Văn Lang từ bốn ngàn năm trước. Phú Thọ cũng là quê hương của bà Thiều Hoa - một tướng giỏi của Hai Bà Trưng. Đời Trần, đất Phú Thọ gọi là Tam Giang lộ, Lâm Thao lộ, Tam Đái lộ. Đời Lê gọi là Sơn Tây thừa tuyên, rồi Sơn Tây xứ. Thời Nguyễn, tỉnh Phú Thọ gồm cả phần đất Vĩnh Yên và Phúc Yên (trừ Đa Phúc, Kim Anh) đều thuộc Sơn Tây tỉnh.

Dù ai đi ngược về xuôi

Nhớ ngày giỗ Tổ mồng mười tháng ba.

Trải qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, theo thống kê, trên địa bàn tỉnh Phú Thọ có 261 di tích và địa điểm liên quan đến tín ngưỡng thờ tự các Vua Hùng cùng vợ, con, tướng lĩnh của các Vua Hùng. Qua thực tế điền dã, những người khảo sát thực hiện đề tài khoa học cấp tỉnh (2013-2015) về “Nghiên cứu, sưu tầm nghi lễ, tục thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” đã thống kê có 205 di tích gắn với lễ hội thờ cúng Hùng Vương, trong số đó có 98 di tích gắn với lễ hội thờ cúng Hùng Vương hiện được bảo tồn, 107 di tích gắn với lễ hội thờ cúng Hùng Vương đã bị thất truyền.

Các di tích thờ tự các vua Hùng ở Phú Thọ là bằng chứng sinh động và đầy sức thuyết phục về tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trên quê hương Đất Tổ. Trải qua nhiều biến cố, thăng trầm của lịch sử dựng nước và giữ nước, các di tích, địa điểm thờ tự Vua Hùng vẫn còn tồn tại với thời gian như khẳng định giá trị tâm linh bền vững trong đời sống tinh thần của cộng đồng cư dân đất Việt. Đó chính là động lực tinh thần vô giá của cả dân tộc chống lại bất cứ thế lực xâm lăng nào có âm mưu thôn tính đất nước và dân tộc Việt Nam; là những viên ngọc quý được hun đúc qua mấy ngàn năm lịch sử, ngày càng tỏa sáng, đã và đang được người dân bảo lưu tại các di tích gắn với các lễ hội dân gian thờ cúng các Vua Hùng, tạo thành một hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương mang tính bản địa, bản sắc riêng có của vùng trung du Phú Thọ, góp phần để “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” trở thành di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Sông Hồng chảy suốt chiều dài Phú Thọ, khi qua Lâm Thao cho dòng sông một cái tên đẹp: sông Thao; khi chảy đến Bạch Hạc - Việt Trì sông Hồng gặp sông Lô tạo nên ngã ba sông đầy huyền thoại. Phú Thọ cũng là nơi phát nguồn của những bài thơ, bài ca nổi tiếng được nhiều người biết đến như: “Trường ca sông Lô” của nhạc sĩ Văn Cao, “Du kích Sông Thao” của nhạc sĩ Đỗ Nhuận, “Bầm ơi” của nhà thơ Tố Hữu…

Đất cổ Phong Châu từ ngàn xưa đã nổi danh với các Lạc Hầu, Lạc Tướng. Suốt thời Bắc thuộc cho đến các triều đại Lý, Trần, Lê, Quang Trung gây nền độc lập chống xâm lược Tống, Nguyên, Minh, Thanh đều có những tấm gương nổi tiếng của người Phong Châu đánh giặc giữ nước. Ngày 19/9/1954, gặp gỡ bộ đội sư đoàn quân tiên phong tiến về giải phóng Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói với các chiến sĩ ngay trước đền Hùng: “Bác cháu ta gặp nhau ở đây tuy tình cờ nhưng lại rất có ý nghĩa. Ngày xưa, các Vua Hùng đã có công dựng nước, ngày nay Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”.

N.LAN (tổng hợp)